Çinko eksikliği nedir?

Çinko eksikliği, vücutta yeterli çinko bulunmadığında  ortaya çıkan bir durumdur. Çinko, hamilelik, çocukluk ve ergenlik döneminde uygun büyüme ve gelişmenin yanı sıra yara iyileşmesi ve bağışıklık sistemi için gerekli bir mineraldir. 

Çinko vücutta çeşitli işlevlere sahiptir. Çinko, kimyasal reaksiyonları katalizleyen moleküller olan tahmini 100 enzimin görevlerini yerine getirmesine yardımcı olarak hücre aktivitesine destek olur. Buna ek olarak çinko, hücre bölünmesinde ve koku ve tat duyusunu korunmasında rol oynar. 

Çinko vücutta depolanamadığından, mineralin öğünlerden yeterince alınması, çinko eksikliğinin önlenmesi için çok önemlidir.

Çinko Eksikliği Neden Olur?

Çinko eksikliği kötü beslenmeden kaynaklanabilir. Bu sebeple de, yetersiz beslenen çocuklar ve yetişkinlerin yanı sıra koşullar veya hastalık nedeniyle düzenli bir beslenmeye sahip olmayan kişilerde daha yaygındır. Et ve kabuklu deniz ürünleri çinko bakımından yüksek olduğu için veganlar çinko yetersizliğine daha yatkın olabilmektedir. Bununla birlikte hamilelik ve emzirme döneminde de çinko eksikliği ortaya çıkabilir.

Bağırsaklarla ilgili sorunlar çinko emilimini zorlaştırabilir. Buna ülseratif kolit, Crohn hastalığı ve çölyak hastalığı ile kalıcı ishal ile karakterize edilen hastalıklar dahildir.

Yüksek miktarda alkol tüketen kişilerde çinko emilimi normal şekilde gerçekleşmez. Düşük çinko emilimi, kronik karaciğer veya böbrek hastalığı gibi uzun süreli bozukluklardan da kaynaklanabilir. Buna ek olarak, yüksek doz demir takviyeleri çinko emilimini etkileyerek çinko eksikliğine sebep olabilir.

Nadir görülen bir genetik bozukluk olan akrodermatitis enteropatika, çinko eksikliğinin çok az görülen bir nedenidir. Bu hastalıkta tipik olarak çinko emilimine izin veren bir taşıma proteini eksiktir ve bu da ciddi çinko eksikliğine yol açar. Bu durumda, bir bebek anne sütünden kesildikten hemen sonra belirtiler meydana gelir. İlk semptom sıklıkla tipik bir döküntüdür.

Çinko Eksikliği Belirtileri Nedir?

Çinko eksikliğinin belirtileri aşağıda listelenmiştir.

• Açıklanamayan kilo kaybı
• Soğuk algınlığı, öksürük ve göğüs enfeksiyonları gibi enfeksiyonlara yatkınlık
• Saç dökülmesi
• Deri döküntüsü
• Enerji düşüklüğü
• Göz problemleri
• Yaraların geç iyileşmesi
• Zayıf bağışıklık sistemi fonksiyonu
• Sinirlilik
• Tırnakların uzamasında yavaşlama, tırnakların kırılgan ve çatlamaya daha eğilimli bir yapıya sahip olması
• Sürekli uyku hali
• Koku ve tat duyusunda azalma
• İshal
• İştah kaybı
• Ciltte açık yaralar

Çocuklarda ve ergenlerde görülen belirtiler şunlardır.

• Büyüme geriliği
• Gecikmiş ergenlik
• Öğrenme güçlüklerinin ortaya çıkması

Çinko Eksikliği Kimlerde Görülür?

Bazı kişiler günlük ihtiyaçlarını karşılamak için diyetlerinde yeterli çinko almazlar. Çinko emilimi protein tarafından desteklendiğinden, vejetaryenler ve veganlar ile uzun süreli kısıtlı diyet yapanlar daha büyük risk altında olabilir. Çinko eksikliği kısıtlı diyetlerde ve 6 aydan fazla sadece anne sütüyle beslenen çocuklarda ortaya çıkabilir.

Çinko eksikliği, yaşlılar ve bazı gastrointestinal hastalıkları olanlar gibi vücutta mineral emiliminde güçlük çeken kişilerde görülebilir. Bazı ilaçlar da idrar yoluyla çinko atılımının artmasına neden olabilir.

Çinko eksikliği yeni doğan bebeklerde de görülebilir. Bazen yeni doğan bebekler, prematüre, hasta veya bebeğin annesinde hafif çinko eksikliği varsa çinko eksikliği gelişebilir. Bununla birlikte çinko eksikliği, bazı kişilerin doğuştan sahip olduğu bir durumdur.,

Günlük çinko alımı önerileri şunlardır:

• 0-6 aylık çocuklar için: 2mg
• 7-12 aylık çocuklar için: 3mg
• 1-3 yaş arası çocuklar için: 3mg
• 4-8 yaş arası çocuklar için: 5 mg
• 9-13 yaş arası çocuklar: 8 mg
• 14 yaş ve üstü yetişkinler ve çocuklar için: Erkekler için 11 mg ve kadınlar için 9 mg
• Hamile kadınlar için: 12 mg 
• Emziren kadınlar için: 13 mg

Çinko Eksikliği Nasıl Anlaşılır?

Çinko vücuttaki hücrelere çok küçük miktarlarda dağıldığından, bu durumda çinko eksikliğinin teşhis edilmesinde basit bir kan testi yeterli olmayabilir.

Doktorlar tarafından çinko eksikliğinden şüphelenildiğinde, doğru bir ölçüm elde etmek için kan plazması test edilir. İdrar testi ve saç analizini çinko eksikliği için kullanılan iki tanı yöntemidir. 

Çinko eksikliği başka bir hastalığın belirtisi olabilir. Örneğin bazı bozukluklar çinkonun vücutta metabolize olmasına ancak iyi bir şekilde emilememesine sebep olabilir. Çinko eksikliği aynı zamanda bakır eksikliğine yol açabilir. Bu nedenle de çinko eksikliğinin belirlenmesi için daha fazla test uygulanabilir. 

Çinko Eksikliğinde Görülen Hastalıklar Nedir?

Çinko eksikliğinde görülen hastalıklar aşağıda verilmiştir.

• Anemi: Çinko seviyelerinin düşüklüğü, bireylerde orak hücreli anemi olabilir. Yapılan araştırmalarda orak hücreli anemisi olan kişilerde çinko eksikliği keşfedilmiştir.
• Göz hastalıkları: Bazı nedenler gözdeki çinko ihtiyacının artmasına yol açabilir ve yeterli çinko sağlanamadığında gözde enfeksiyonlara neden olabilir. Aynı zamanda gece körlüğüne sebep olabilir.
• Saç ve cilt sağlığının bozulması: Vücuttaki yeterli çinko seviyeleri, ciltte yağ birikimini engeller ve saçta kepek oluşumunu önler. Aynı zamanda saçların daha kısa sürede sağlıklı bir şekilde uzamasına yardımcı olur. Virüs ve bakterilerin gelişimini engellemede rol oynayarak cildi korur ve ciltteki yaraların daha hızlı iyileşmesini sağlar. Çinko eksikliği, saç yapısının bozulmasına ve çeşitli deri hastalıklarına yol açabilir.
• Kalp krizi ve felç: Çinko kalp ve damar sağlığı için önemli bir mineraldir. Vücutta çinko seviyelerinin düşüklüğü damarlarda kolesterol ve iltihap birikimi artırarak, kalp krizi ve felce sebep olabilir. 
• Enfeksiyon: Çinko eksikliği bağışıklık sistemini zayıflatır ve bağışıklık hücrelerinin vücuttaki virüs ve mikroorganizmalara karşı bağışıklığı ve direnci bozularak enfeksiyon riskini artırır. Çinko ayrıca yaşlanmayı geciktirici bir özelliğe sahiptir.
• Çeşitli kanser türleri: Çinko, kardiyovasküler sağlığı için önemlidir. Düşük çinko seviyeleri, atardamarlarda kolesterol ve iltihaplanmaya neden olarak kalp krizlerine ve felçlere yol açar. 
• Kısırlık: Çinko eksikliği bulunan kadınlarda östrojen ve progesteron hormonlarında bir dengesizlik meydana gelir. Bu da kadınlarda yumurta gelişiminin ve kalitesinin düşük olmasına ve kısırlığa yol açar. Aynı zamanda fazla östrojen meme kanserine yol açabilir.
• İnsülin hassasiyeti ve şeker hastalığı: Çinko, İnsülin depolanmasını kolaylaştırmayı sağlar. Hücre sağlığını iyileştirir ve şekerin hücreye daha kolay girmesini sağlar. Sonuçta, obezite ve diyabet riski azalır. Çinko eksikliği diyabet geliştirme riskinin yükselmesine sebep olur.
• Şişmanlık: Çinko, yağ hücrelerinin ürettiği zararlı kimyasalları azaltarak ateroskleroz oluşumunu engeller. Ayrıca kilo vermeye yardımcı olur.

Çinko Eksikliği Nasıl Giderilir?

Çinko eksikliği, diyetlerdeki çinko miktarlarının eski haline getirilmesi için takviye ile tedavi edilir. Bu, çinko takviyelerinin yanı sıra çinko açısından zengin gıdaları artırmayı veya tanıtmayı ve doktorlar tarafından önerilen diyet standartlarına bağlı kalmayı içerebilir. 

Çinko Eksikliği Tedavisinde Hangi İlaçlar Kullanılır?

Çinko glukonat, çinko sülfat ve çinko asetat, takviyelerde bulunan çeşitli çinko türleridir. Elementel çinko miktarı forma bağlı olarak değişir. Örneğin, elementel çinko, çinko sülfatın yaklaşık %23'ünü oluşturur; dolayısıyla 220 mg çinko sülfat, 50 mg element çinko içerir. Standart tabletlere ve kapsüllere ek olarak, çinko içeren bazı soğuk pastiller besin takviyesi olarak bulunmaktadır.

Zinco (çinko sülfat), çinko yetersizliğini tedavi etmeye ve önlemeye yardımcı olan bir çinko takviyesidir. Zinco, piyasada kapsül, tablet ve şurup formlarında bulunur. Kullanımı kolaydır ve yalnızca küçük yan etkilere sahiptir. Karın ağrısı, baş dönmesi, mide bulantısı ve bitkinlik gibi yan semptomlar tipiktir ve ilaç kullanımı bırakıldığında yan etkileri de kaybolur. Sağlıklı büyüme, doku gelişimi ve bağışıklık sistemi fonksiyonu için çinko gereklidir. Çinko eksikliği yorgunluk, sık hastalık ve saç dökülmesi gibi çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. Çinko eksikliği bulunan kişilerin, çinko takviyelerini de doktor kontrolünde kullanılması ve bırakması önerilir.

Çinko Eksikliğinde Ne Yenmelidir?

Çinko açısından zengin besinlerin listesi aşağıda listelenmiştir.

• Kırmızı et: Kırmızı et iyi bir çinko kaynağıdır. Sığır eti ve kuzu eti de dahil olmak üzere farklı et çeşitleri de çinko bakımından yüksektir.  100 gram çiğ kıyma, günlük değerin (DV) %44'ünü karşılayan 4,8 mg çinko içermektedir. 100 gram kırmızı et aynı zamanda 176 kalori, 20 gram protein ve 10 gram yağ içeriğine sahiptir. Bununla birlikte  B vitaminleri ve kreatin gibi çeşitli önemli besinleri içermektedir. 
• Kabuklu deniz ürünleri: Kabuklu deniz ürünleri, düşük kalori içeren, çinko açısından zengin besinlerdir. Özellikle istiridye iyi bir çinko kaynağıdır. 6 orta boy istiridye günlük ihtiyacın %291'ini sağlayan 32 mg çinko içerir. 

100 gram yengeç 7,6 mg içerir. Bu oran günlük ihtiyacın %69'unu karşılamaktadır. Aynı zamanda karides ve midye gibi daha küçük kabuklu deniz ürünleri de iyi bir çinko kaynağıdır. 100 gram karides ve midye günlük değerin %14'ünü içerir. 

• Tohumlar: Tohumlar, öğünlerle birlikte alınan çinko miktarının artırılmasına katkı sağlar.  Diğer yandan bazı tohumlar diğerlerine göre daha iyi bir çinko kaynağıdır. Örneğin 3 yemek kaşığı (30 gram) kenevir tohumu, erkekler ve kadınlar için günlük gerekli tüketimin sırasıyla %31 ve %43'ünü karşılar

Kabak çekirdeği ve susam da çinko içeriği yüksek diğer tohumlar arasında yer almaktadır. Tohumlar, çinkoya ek olarak lif, sağlıklı yağlar, vitaminler ve mineraller içerdikleri için diyetler için iyi besin kaynağıdır. 

• Baklagiller: Çinko minerali nohut, mercimek ve fasulye gibi çeşitli baklagillerde bol miktarda bulunur. 100 gram pişmiş mercimek günlük değerin yaklaşık %12'sini karşılar.

Bununla birlikte baklagiller, fitatlar içerirler. Bu anti nutrientler çinko ve diğer minerallerin emilmesini önler, bu nedenle baklagillerden alınan çinko, hayvansal kaynaklardan alınan çinko kadar iyi bir şekilde emilmez.

Yine de baklagiller, vegan veya vejeteryan beslenenler için iyi bir çinko kaynağı olabilirler. Ayrıca protein ve lif bakımından da yüksektirler ve çorba ve salata gibi çeşitli yemeklere eklemek kolaydır.

Baklagiller gibi bitki bazlı çinko kaynakları ısıtılarak, filizlenerek veya fermente edilerek biyoyararlanımını yükseltilebilir.