İster amatör bir ev aşçısı olun ister tecrübeli bir şef olun, muhtemelen iyi stoklanmış bir baharat dolabı bulundurmanın yemeklerinizin lezzetini arttırmanın sırlarından biri olduğunu biliyorsunuzdur. Farkında olmadığınız şey, baharatların yemeğinizi baharatlamaktan daha fazlasını yaptığıdır; aynı zamanda bozulmayı önlemeye yardımcı olabilir ve yemeklerinize renk ve sağlığı teşvik eden bitki bileşikleri katabilir.

Baharatların kullanımı, yemeklere lezzet katmanın yanı sıra, kültürel ve tarihsel bir öneme de sahiptir. Baharatlar, tarih boyunca ticaret yollarında önemli bir rol oynamış ve farklı kültürler arasında alışverişi teşvik etmiştir. Örneğin, baharatlar Orta Doğu'dan Avrupa'ya ve Asya'ya yayılan İpek Yolu üzerinde ticaret edilmiştir. Ayrıca, baharatlar ekonomik açıdan da önemli bir rol oynar. Türkiye'de finansal gelişme, enerji tüketimi ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki incelenmiştir. Baharatlar, tarım sektöründe üretim ve ticaret açısından da önemli bir sektördür. Türkiye'nin baharat üretimi ve ticareti, ekonomik büyümeye katkı sağlamaktadır.

Karanfil, zerdeçal, biberiye, adaçayı ve tarçın gibi pek çok yaygın baharat ve şifalı bitki, güçlü antioksidan ve anti-inflamatuar özellikler göstermiştir. Dahası, ilk kanıtlar, baharat ve otlar içeren yiyecekleri sık sık yemenin, kalp ve solunum yolu hastalıklarıyla ilişkili komplikasyon riskinizi azaltabileceğini gösteriyor.

Haydi hep birlikte öğrenelim, baharatların son kullanma tarihi var mı?

Yaygın olarak kullanılan bitki ve baharatların raf ömrü nedir?

Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) baharatları "gıdadaki önemli işlevi beslenmeden ziyade baharat olan bütün, kırılmış veya öğütülmüş aromatik bitkisel maddeler" olarak tanımlamaktadır. Mutfak dünyasında baharatlar bir bitkinin kurutulmuş köklerinden, kabuğundan veya sapından yapılan baharatlardır; otlar ise bitkinin kurutulmuş veya taze yapraklarıdır. Kurutulmuş bitki ve baharatların raf ömrünü belirlerken dikkate alınması gereken değişkenler arasında bunların türü, işlenmesi ve saklanması yer alır. Örneğin, kurutulmuş baharatlar, kurutulmuş bitkilerden daha uzun süre dayanma eğilimindedir ve baharat ne kadar bütün veya daha az işlenmiş olursa, raf ömrü de o kadar uzun olur.

Kurutulmuş otlar genellikle 1-3 yıl dayanır. Örnekler şunları içerir:

• Reyhan

• Kekik

• Biberiye

• Defne yaprağı

• Dereotu

• Maydanoz

• Kişniş

• Nane

• Mercanköşk

• Adaçayı

Öğütülmüş veya toz haline getirilmiş baharatların raf ömrü genellikle 2-3 yıldır. Yaygın örnekler şunları içerir:

• Toz zencefil

• Sarımsak tozu

• Öğütülmüş tarçın

• Biber tozu

• Öğütülmüş zerdeçal

• Yenibahar

• Öğütülmüş kakule

• Öğütülmüş kırmızı biber

• Baharat karışımları

Bütün veya öğütülmemiş baharatlar, yüzey alanlarının daha az bir kısmı havaya, ışığa ve neme maruz kaldığından en uzun raf ömrüne sahiptir. Bu onların aromatik yağlarını ve tat bileşiklerini öğütülmüş muadillerine göre daha uzun süre muhafaza etmelerini sağlar.

 Baharat karışımları, farklı baharatların belirli oranlarda bir araya getirilmesiyle elde edilir. Bu karışımlar, farklı kültürlerin yemeklerinde yaygın olarak kullanılır ve karakteristik tat ve aroma profilleri oluştururlar. Bir örnek olarak, baharat karışımı olan baharat, Orta Doğu mutfağında sıkça kullanılan bir karışımdır. Baharat, genellikle karabiber, tarçın, karanfil, kişniş, kimyon, zencefil, yenibahar ve kırmızı biber gibi baharatların birleşiminden oluşur.

Doğru şekilde saklanırsa baharatların tamamı 4 yıla kadar dayanabilir. Örnekler şunları içerir:

• Bütün karabiber

• Kişniş

• Hardal tohumu

• Rezene tohumu

• Kimyon tohumları

• Bütün hindistan cevizi

• Karanfiller

• Tarçın çubukları

• Bütün kurutulmuş biber

• Limon otu

Tuz, boyutu ve şekli ne olursa olsun lezzetini bozmadan veya kaybetmeden süresiz olarak kullanılabildiği için bu kuralın istisnasıdır. Bununla birlikte, eğer baharatlı bir tuz kullanıyorsanız, yardımcı baharatlar zamanla etkilerini kaybedebilir.

Türkiye'de özellikle kişniş gibi baharat bitkileri yetiştirilmekte ve kullanılmaktadır. Kişnişin farklı kısımlarında bulunan kimyasal bileşenler, antibakteriyel, antifungal ve antioksidatif özelliklere sahiptir. 

Kurutulmuş otlar ve baharatlar türüne, işleme düzeyine ve depolamaya bağlı olarak 1-4 yıl dayanır.

Baharatlarınızın bozulup bozulmadığını nasıl anlarsınız?

Kurutulmuş otlar ve baharatlar, geleneksel anlamda gerçek anlamda son kullanma tarihi geçmez veya "bozulmaz".

Bir baharatın bozulduğu söylendiğinde, bu sadece lezzetinin, etkisinin ve renginin çoğunu kaybettiği anlamına gelir. Neyse ki bozulan bir baharatı tüketmenin sizi hasta etmesi pek olası değildir.

Mağazadan satın alınan baharatların çoğu, en güçlü lezzeti ve kaliteyi koruyacakları zaman çerçevesini gösteren son kullanma tarihlerini listeler. Taze muadilleri kadar lezzet katmasalar da, son kullanma tarihi geçmiş kurutulmuş otları ve baharatları tüketmek genellikle güvenlidir.

Baharatlarınızı ne kadar süredir kullandığınızdan emin değilseniz, kokularına ve lezzetlerine bakarak tazelenmeye hazır olup olmadıklarını anlayabilirsiniz. Avucunuzun içinde az miktarda ezin veya ovalayın. Koku zayıfsa ve lezzet cansızsa, muhtemelen bunları değiştirmenin zamanı gelmiştir. Son kullanma tarihi geçmiş kurutulmuş baharatlar muhtemelen sizi hasta etmeyecektir ancak zamanla aromalarının ve lezzetlerinin çoğunu kaybedeceklerdir.

Maksimum raf ömrü için baharatların saklanması

Havaya, ısıya, ışığa ve neme maruz kalmalarını en aza indirmek, bitki ve baharatlarınızın raf ömrünü maksimuma çıkarmanın anahtarıdır; bu, israfı azaltmanıza ve yeni ürünler satın alırken paradan tasarruf etmenize yardımcı olabilir.

Baharatları ocağınızın yanındaki şeffaf kaplarda saklamak kullanışlı ve estetik açıdan hoş olsa da, baharatların gücünü korumanın harika bir yolu değildir. Bunun yerine kiler, çekmece veya ocak veya fırından uzak bir dolap gibi serin, kuru ve karanlık bir ortam, baharat koleksiyonunuzu barındırmak için harika bir yerdir. Ayrıca baharatlarınızın sıkıca kapatılmış, gözeneksiz kaplarda saklandığından emin olmalısınız. Temizlemesi kolay olduğundan ve havayı ve nemi dışarıda tutma konusunda harika bir iş çıkardığından cam veya seramik kaplar en iyi seçenekler arasındadır.

Plastik kaplar da popüler bir seçimdir ancak genellikle hava geçirmez değildirler ve farklı baharatların renklerini ve kokularını emebilirler. Tekrar kullanmak isterseniz bu, temizlemeyi zorlaştırabilir. Paslanmaz çelik veya teneke kaplar diğer uygun seçeneklerdir, ancak metal ısı iletken olduğundan bunların ocak gibi ısı kaynaklarından uzakta saklanması daha da önemlidir.

Soğutma gerekmese de, kırmızı biber ve kırmızı biber gibi kırmızı baharatlar, buzdolabında tutulursa pigmentlerini daha uzun süre korur. Benzer şekilde susam, haşhaş gibi yağ içeren baharatların buzdolabında saklanması da bunların kokmasını önleyebilir. Ayrıca nemin, baharatlarınızın lezzetini ve dokusunu hızlı bir şekilde bozabileceğini ve potansiyel olarak bunların küflenmesine neden olabileceğini unutmayın. Baharat kaplarınızdan herhangi birinde küf fark ederseniz söz konusu ürünü atın.

Baharatlarınızı doğrudan kaplarından serpmek yerine, buharda pişirilen sıcak yemeğe eklemeden önce kaptan çıkarmak için bir kaşık kullanarak kuru tutabilirsiniz.

Özetle; otlar ve baharatlar, yiyeceklerin tatlandırılmasında ve korunmasında önemli rol oynar. Kurutulmuş otlar ve baharatlar, 1 ila 4 yıl arasında değişen nispeten uzun raf ömrüne sahiptir; ancak kesin süre, baharatın türüne ve nasıl işlenip depolandığına bağlı olarak değişir.

Genel olarak, son kullanma tarihi geçmiş baharatların tüketilmesi tehlikeli değildir ancak zamanla aroma ve lezzet güçlerini kaybedeceklerdir. Raf ömrünü uzatmak, israfı azaltmak ve gıda bütçenizi daha da genişletmek için baharatlarınızı her zaman ısıdan, ışıktan, havadan ve nemden uzakta saklayın.