Çölyak hastalığı beslenme yetersizliğine sebep olabilir mi?

Çölyak hastalığı (ÇH), gluten alımından sonra genetik, immünolojik ve çevresel faktörler arasındaki karmaşık etkileşimlerin bir sonucu olarak ortaya çıkan inflamatuar bir hastalıktır. Çölyak hastalığının tek tedavisi, bağırsak mukozasını yenileyen ve vücut kütlesini, kemik mineral yoğunluğunu ve üreme sağlığını iyileştiren, ömür boyu glutensiz diyettir. Sıkı ancak beslenme açısından dengeli bir glutensiz diyeti sürdürmek, yaşam boyu süren bir zorluktur. Bu nedenle, diyete uyumlarını artırmak ve makro besin, vitamin ve minerallerin hem eksikliklerini hem de aşırı alımını önlemek için her hastaya profesyonel diyet desteği sağlanmalıdır.

Çölyak hastalığına bağlı beslenme yetersizliği ne demek?

Kötü beslenme, kişinin enerji ve/veya besin alımındaki aşırılıklar, eksiklikler veya dengesizliklerden kaynaklanan durumlar için kullanılan yaygın bir terimdir. Bunlar arasında gerçek bir küresel sorun teşkil eden aşırı beslenme, yetersiz beslenme veya mikro besin kaynaklı yetersiz beslenme yer alıyor. Boyuna göre düşük ağırlık, bodurluk (yaşa göre düşük boy) ve düşük kiloyu (yaşa göre düşük ağırlık) içeren yetersiz beslenme, dünya çapında 462 milyon insanı etkiliyor. Buna karşılık, 1.9 milyar yetişkin aşırı kilolu, obez ve beslenmeyle ilişkili bulaşıcı olmayan hastalıklara (kalp hastalığı, felç, diyabet ve bazı kanserler gibi) yakalanma riski taşıyor.

Çölyak hastalığı olan hastalar daha önce tanımlandığı gibi yetersiz beslenmeyle başvururlar. Tedavi edilmeyen hastalarda bağırsak mukozasının villöz atrofisine bağlı besin malabsorbsiyonu görülür. Bu, amino asitlerin ve yağların zayıf emiliminin yanı sıra kalsiyum dahil mikro besinlerdeki eksikliklerin ( demir; çinko; bakır; A, D, E ve K vitaminleri; folat; ve piridoksin) nedenidir.

Yaşa göre boy uzunluğunun düşük olmasıyla karakterize edilen ve bodurluk olarak sınıflandırılan kronik yetersiz beslenme, çölyak hastalığıyla ilişkilidir. Boy açısından büyüme geriliği çölyak hastalığının en erken belirtisi olabilir.

Çölyak hastalığım varsa diyetimi nasıl düzenlemem gerekiyor?

Çölyak hastalığınız varsa gluten içeren yiyecek ve içecekleri beslenmenizden çıkarmanız gerekecektir. Glutensiz bir diyetin uygulanması çölyak hastalığı semptomlarını hafifletebilir ve ince bağırsaktaki hasarı iyileştirebilir. Çölyak hastalığı olan kişilerin semptomların ve bağırsak hasarının geri gelmesini önlemek için ömür boyu glutensiz bir diyet izlemeleri gerekir. Doktorunuz veya kayıtlı bir diyetisyeniniz, dengeli bir beslenmeyi sürdürmek için ne yemeniz ve içmeniz gerektiği konusunda size rehberlik edebilir.

Glutensiz beslenme genellikle tahılların, makarnaların, tahılların ve işlenmiş gıdaların çoğunu yememek anlamına gelir. Bunun nedeni genellikle buğday, çavdar ve arpa içermeleridir. Paketlerdeki içerik listelerini okuma konusunda uzman olmanız gerekecek. Gluten içermeyen yiyecekleri tercih edin. Et, balık, pirinç, meyve ve sebzelerin yanı sıra glutensiz olarak işaretlenmiş hazır yiyecekler de dahil olmak üzere pek çok farklı gıdadan oluşan dengeli bir beslenmeyi hâlâ sürdürebilirsiniz. Glutensiz ekmek, makarna ve diğer ürünler uzun süredir organik gıda marketlerinde ve diğer özel gıda marketlerinde mevcuttur. Günümüzde hemen hemen her markette glutensiz ürünler bulabilirsiniz. Her türlü restoranın menüsünde glutensiz yemekler de yer almaktadır.

Size veya çocuğunuza çölyak hastalığı teşhisi konulduysa, glutensiz bir yaşam tarzını öğrenirken ve buna uyum sağlarken destek gruplarını faydalı bulabilirsiniz. Doktorunuz veya kayıtlı bir diyetisyeniniz, destek grupları ve diğer güvenilir bilgi kaynakları önerebilir.

Glutensiz beslenmeyi takip etmek için ipuçları

İşte gluteni diyetinizden çıkarırken atmanız gereken adımlar;

• Arpa, çavdar, buğday, tritikale (buğday ve çavdar karışımı), irmik ve glutensiz olarak etiketlenmeyen kendi kendine kabaran ve makarnalık un dahil diğer türdeki unları içeren tüm ürünlerden kaçının.

• Mısır ve pirinç ürünlerine dikkat edin. Bunlar gluten içermez ancak bazen buğday ürünleri de üreten fabrikalarda üretilirlerse buğday glüteni ile kirlenmiş olabilirler. Paket etiketinde böyle bir uyarı arayın.

• Çapraz temas, gluten içeren gıdalar veya ürünler glutensiz gıdalarla temas ettiğinde ortaya çıkar. Çapraz temas glüteni, glutensiz gıdalara yayabilir ve glutensiz gıdaları çölyak hastalığı olan kişilerin tüketmesi için güvensiz hale getirebilir. Çapraz temas, gıdaların yetiştirildiği, işlendiği, depolandığı, hazırlandığı veya servis edildiği zamanlar da dahil olmak üzere herhangi bir zamanda meydana gelebilir. Son araştırmalar, işleme sırasında buğday gluteni ile kontamine( çapraz bulaş) olmadığı sürece yulaf yiyebileceğinizi öne sürüyor ancak kontamine olmadığından emin olmalısınız.

• Buğday unu yerine patates, pirinç, soya, kinoa, karabuğday veya fasulye ununu tercih edebilirsiniz.

• Etiket uzmanı olun. Gizli gluten terimlerini öğrenin. Siyez, emmer, kılçıksız buğday, kamut, buğday nişastası, buğday kepeği, buğday tohumu, kırık buğday ve hidrolize buğday proteininden kaçının.

Gluten içeren yiyecek ve içecekleri nasıl tanıyabilir ve bunlardan nasıl kaçabilirim?

Diyetisyeniniz alışveriş yaparken, evde yiyecek hazırlarken veya dışarıda yemek yerken gluten içeren yiyecek ve içecekleri size tanıtarak bunlardan kaçınmayı öğrenmenize yardımcı olabilir. Örneğin, alışveriş yaparken ve yemek hazırlarken;

• Buğday, arpa ve çavdar gibi glüten içeren tahılları ve bu tahıllardan yapılan içerikleri veya katkı maddelerini kontrol etmek için gıda etiketlerini dikkatlice okuyun.

• Glutensiz gıda etiketlerini kontrol edin.

• Gluten içerip içermediğinden emin olmadığınız yiyecekleri yemeyin. Mümkünse yemeği üreten şirketle iletişime geçin veya daha fazla bilgi için şirketin web sitesini ziyaret edin.

• Çapraz teması önlemek için glutensiz yiyeceklerinizi diğer aile üyelerinin gluten içeren yiyeceklerinden ayrı olarak saklayın ve hazırlayın.

Dipnot: Renklendiriciler, tatlandırıcılar, nişastalar ve koyulaştırıcılar gibi birçok gıda bileşeni ve katkı maddesi gluten içeren tahıllardan yapılır. Bu bileşenler, kutulanmış, konservelenmiş, dondurulmuş, paketlenmiş veya hazırlanmış gıdalar da dahil olmak üzere birçok işlenmiş gıdaya eklenir. Bu nedenle şeker, çeşniler, sosisli sandviçler ve sosisler, dondurma, salata sosu ve çorbalar dahil olmak üzere çeşitli gıdalarda gluten bulunabilir.

Restoranlarda veya sosyal toplantılarda yemek yediğinizde;

• Yemeğe çıkmadan önce internette glutensiz menü sunan restoranları arayın.

• Restoran menülerini çevrimiçi olarak inceleyin veya bir restoranın sizi güvenli bir şekilde ağırlayabileceğinden emin olmak için önceden arayın.

• Restoranda garsona çölyak hastası olduğunuzu bildirin. Yiyeceklerin içeriğini, yemeğin nasıl hazırlandığını ve glutensiz menünün bulunup bulunmadığını sorun. Menü hakkında daha fazla ayrıntı istiyorsanız şefle konuşmayı isteyin.

• Sosyal toplantılara katılırken, ev sahibine çölyak hastalığınız olduğunu bildirin ve glutensiz yiyeceklerin mevcut olup olmadığını öğrenin. Değilse veya emin değilseniz, yemeniz için güvenli olan glutensiz yiyecekleri yanınızda getirin.

Doktorumla konuşmadan önce glutensiz diyete başlamalı mıyım?

Hayır. Çölyak hastalığınız olabileceğini düşünüyorsanız glutensiz diyete başlamadan önce çölyak hastalığını teşhis etmek için test yaptırma konusunda doktorunuzla konuşmalısınız. Test yapmadan önce glutenden kaçınırsanız test sonuçları doğru olmayabilir.Ayrıca, bir doktorun veya bir diyetisyenin tavsiyesi olmadan glutenden kaçınmaya başlarsanız, diyetiniz lif, demir ve kalsiyum gibi ihtiyacınız olan besinleri yeterince sağlayamayabilir. Bazı paketlenmiş glutensiz gıdalar, gluten içeren aynı gıdalara göre yağ ve şeker bakımından daha yüksek olabilir. Çölyak hastalığı teşhisi konduğu takdirde doktorunuz ve diyetisyeniniz sağlıklı bir glutensiz diyet planlamanıza yardımcı olabilir.

Çölyak hastalığınız ya da glutene bağlı başka bir sağlık sorununuz yoksa doktorunuz glutensiz beslenme önermeyebilir. Son yıllarda, çölyak hastalığı olmayan daha fazla insan, glutensiz beslenmenin daha sağlıklı olduğuna veya kilo vermelerine yardımcı olabileceğine inanarak glutenden kaçınmaya başladı. Ancak araştırmacılar, glutensiz beslenmenin genel nüfus için daha iyi sağlık veya kilo kaybına katkıda bulunduğuna dair hiçbir kanıt bulamadılar.

Çölyak hastalarında, tanı sırasında ve tedavi sonrasında beslenme yetersizliklerinin özellikleri gözlenir ancak her birey, spesifik eksikliklerle birlikte veya olmaksızın, yetersiz beslenmeden aşırı beslenmeye kadar değişen farklı durumlar sergileyebilir. Beslenme durumu parametrelerinin profesyonel sağlık hizmeti sağlayıcıları tarafından dikkatli bir şekilde gözlemlenmesi, metabolik hastalıkları ve besin eksikliklerini önleyebilir. Çölyak hastalarının ömür boyu beslenmelerine dikkat etmeleri ve doktorları tarafından gözetim altında bulunmaları gerekir. Düzenli aralıklarla kontrolleri yapılmalıdır. Glutensiz diyetlere uyum kontrolü, dengeli beslenme kompozisyonu ve kilo koruma danışmanlığı için hasta bir diyetisyenle muhakkak çalışmalıdır.