Demir eksikliği nedir?

Demir, vücutta bulunan özellikle de kırmızı kan hücrelerinin üretimi için oldukça elzem olan bir mineraldir.  Demir, genel enerji ve odaklanma, gastrointestinal süreçler, bağışıklık sistemi ve vücut ısısının düzenlenmesi dahil olmak üzere vücutta birçok hayati fonksiyonun korunmasına yardımcı olur. Vücudun büyüme ve gelişmesi için büyük ölçüde ihtiyaç duyulan demir, aynı zamanda, akciğerlerden vücudun her yerine oksijen taşımakla görevli olan hemoglobinin yapısına katılır. Ek olarak, vücut bazı hormonları üretmek için de demire ihtiyaç duyar ve bütünüyle demir, vücutta kilit bir rol oynar. 

Önerilen Demir Alımı Ne Olmalıdır?

Önerilen demir alımı kişiden kişiye, yaştan yaşa ve koşuldan koşula göre değişiklik göstermektedir. Bu sebeple, daha anlaşılır olması adına günlük önerilen demir alım miktarları aşağıda listelenmiş şekilde verilmiştir:

• Doğumdan 6 aya kadar olan bebeklerde önerilen demir miktarı: 0,27 mg

• 7-12 ay arası bebeklerde önerilen demir miktarı: 11 mg

• 1-3 yaş arası çocuklarda önerilen demir miktarı: 7 mg

• 4-8 yaş arası çocuklarda önerilen demir miktarı: 10 mg

• 9-13 yaş arası çocuklarda önerilen demir miktarı: 8 mg

• 14-18 yaş arası genç erkek çocuklarda önerilen demir miktarı: 11 mg

• 14-18 yaş arası genç kızlarda önerilen demir miktarı: 15 mg

• 19-50 yaş arası yetişkin erkeklerde önerilen demir miktarı: 8 mg

• 19-50 yaş arası yetişkin kadınlarda önerilen demir miktarı: 18 mg

• 51 yaş ve üzeri yetişkin bireylerde önerilen demir miktarı: 8 mg

• Gebe kadınlarda önerilen demir miktarı: 27 mg

• Emziren kadınlarda önerilen demir miktarı: 10 mg

Demir Eksikliği Nedir?

Öncelikle, kısa vadede çok az demir almak belirgin semptomlara neden olmaz. Vücut, depoladığı demiri kaslarda, karaciğerde, dalakta ve kemik iliğinde kullanır. Ancak vücutta depolanan demir seviyeleri düştüğünde demir eksikliği anemisi ortaya çıkar. Kırmızı kan hücreleri küçülür ve daha az hemoglobin içerir. Sonuç olarak kan, akciğerlerden vücuda daha az oksijen taşır. 

Demir eksikliği anemisinin belirtileri arasında gastrointestinal rahatsızlık, halsizlik, yorgunluk, enerji eksikliği ve konsantrasyon ve hafıza sorunları yer alır. Ayrıca demir eksikliği anemisi olan kişiler mikrop ve enfeksiyonlarla mücadele etme, çalışma ve egzersiz yapma ve vücut ısısını kontrol etme konusunda daha az beceriye sahiptir. Demir eksikliği anemisi olan bebek ve çocuklarda öğrenme güçlüğü gelişebilir. 

Bazı gruplar da demir eksikliği konusunda risk altındadır. Örneğin, demir minerali, sağlıklı bir doğum süreci ve bebeğin sağlıklı büyümesi için de olmazsa olmazdır. Kişinin hamilelik sürecinde, büyüyen fetüse oksijen ve besin sağlamak için hamilelik sırasında kan hacmi ve kırmızı kan hücresi üretimi önemli ölçüde artar. Bunun sonucunda demire olan talep de otomatik olarak artış gösterir. Vücut genellikle hamilelik sırasında demir emilimini en üst düzeye çıkarsa da yetersiz demir alımı ya da demirin emilme şeklini etkileyen diğer faktörler demir eksikliğine yol açabilir. Hamilelik sırasında düşük demir alımı, erken doğum ve düşük doğum ağırlığı riskinin yanı sıra düşük demir depoları ve bebeklerde bilişsel ya da davranışsal gelişim bozukluğu riskini artırır. Demiri düşük olan hamile kadınlar enfeksiyona daha yatkın olabilir çünkü demir aynı zamanda bağışıklık sistemini de destekler. Hem hamile hem de demir eksikliği olan kadınların demir takviyesine ihtiyaç duyduğu açıktır. Ancak demir düzeyi normal olanlar da dahil olmak üzere tüm hamile kadınlara ek demir önerilmesi olasılığına ilişkin araştırmalar devam etmektedir. Tüm hamile kadınların, demir seviyelerine bakılmaksızın hamileliklerinin her gününde 30 ila 60 miligram (mg) demir takviyesi alması gerektiği savunulmaktadır.

Ne Koşulda Demir Eksikliği Tanısı Konulur?

Demir yetersizliğini ya da demir eksikliğini analiz etmek için doktorunuz farklı kan testleri yapabilir. Hastanın toplam kan kontrolü, hemoglobin seviyesi ve kandaki basın ve ferritin toplamı bu testler aracılığıyla öğrenilir ve testler sonucunda kandaki değerlerin referans aralığında olup olmadığı sonucuna varılır.

Demir Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Demir eksikliği, vücutta yeterli miktarda demir bulunmadığında ortaya çıkar ve çeşitli belirtilerle kendini gösterebilir. Demir eksikliğinin bazı yaygın belirtileri aşağıda verilmiştir:

Yorgunluk ve Halsizlik: Demir eksikliği, kırmızı kan hücrelerinin oksijen taşıma kapasitesini azaltarak kişide sürekli bir yorgunluk ve halsizlik hali hissine neden olabilir.

Soluk Cilt: Demir eksikliği cildin soluk görünmesine neden olabilir çünkü kırmızı kan hücreleri yeterince oksijen taşıyamadığından cilt tonunun sarı görüntüsüne sebebiyet vererek cilde soluk bir görünüm verir.

Nefes Darlığı: Oksijen taşıma kapasitesi düştüğünde, egzersiz sırasında ya da dinlenirken istenmeyen şekilde nefes darlığı hissi ortaya çıkabilir.

Baş Dönmesi ve Baş Ağrısı : Demir eksikliği beyin fonksiyonlarını etkileyebilir ve bu da ani baş dönmesi ve baş ağrısına yol açabilir.

Konsantrasyon Zorluğu : Demir eksikliği, beyin fonksiyonlarını etkileyerek dikkat dağınıklığı ve konsantrasyon güçlüğüne neden olabilir.

Soğuk Eller ve Ayaklar: Kan akışının azalması, ellerin ve ayakların soğumasına neden olabilir.

Çatlamış Dudaklar ve Ağız Yaraları: Ağız köşelerinde çatlamalar ve dilde iltihaplanma gibi belirtilerle de demir eksikliği kendini gösterebilir.

Tuz ve Diğer Şeylere Karşı Aşırı İste k: Demir eksikliği olan bazı kişiler tuz, buz ya da diğer anormal şeylere karşı aşırı istek geliştirebilir (örneğin pika sendromu).

Tırnaklarda Değişiklikle r: Tırnaklarda zayıflama, ince ve düzleşme gibi değişiklikler olabilir.

Saç Dökülmesi: Demir eksikliği saç dökülmesine de yol açabilir.

Eğer bu belirtilerden bir ya da birkaçını yaşıyorsanız, bir sağlık profesyoneline danışmanız önemlidir. Doktorunuz kan testi yaparak demir seviyenizi kontrol edebilir ve uygun tedavi yöntemlerini sizin için önerebilir.

Demir Eksikliğine Yol Açabilecek Etkenler Nelerdir?

Demir eksikliğine yol açabilecek etkenler iki alt başlık şeklinde incelenebilir: Genetik faktörler ve çevresel faktörler.

Genetik Faktörler:

Genetik Eğilimler : Bazı bireyler genetik olarak demir emilimi ile ilgili sorunlara yatkın olabilirler. Örneğin, bazı genetik bozukluklar demir metabolizmasını etkileyebilir.

Kalıtsal Hastalıklar: Talasemi ve orak hücreli anemi gibi kalıtsal kan hastalıkları, demir eksikliğine yol açabilir. Bu hastalıklar, demirin vücutta nasıl kullanıldığını ve depolandığını etkileyebilir.

Genetik Anemi Türleri: Genetik geçişli anemiler, demir eksikliğine neden olabilecek ve vücudun demiri etkin bir şekilde kullanamamasına yol açabilecek hastalıklardır.

Çevresel Faktörler:

Beslenme Yetersizlikleri: Yetersiz demir içeren bir diyet, demir eksikliğine yol açabilir. Özellikle vejetaryen ya da vegan diyetler, demir alımını sınırlayabilir çünkü bitkisel kaynaklardaki demir, hayvansal kaynaklardan gelen demir kadar kolay emilmez. Bu sebeple dışarıdan takviye kullanımı önemlidir.

Emilim Sorunları : Sindirim sistemi hastalıkları (örneğin, çölyak hastalığı, Crohn hastalığı) ya da geçmişte geçirilen operasyonlar da (örneğin, mide bypassı) demirin emilimini bozabilir.

Kronik Kan Kaybı : Uzun süreli ya da aşırı adet kanamaları, mide ülserleri, hemoroid kanamaları ya da diğer kanama bozuklukları demir kaybına neden olabilir.

Hamilelik ve Emzirme: Hamilelik ve emzirme dönemlerinde artan demir ihtiyacı, demir eksikliğine yol açabilir. Bu dönemlerde yeterli demir alımı sağlanmazsa eksiklik gelişebilir.

Kötü Beslenme ve Yetersiz Kalori Alımı: Yetersiz beslenme ve kalori alımı, demir eksikliğine neden olabilir çünkü vücut, ihtiyaç duyduğu demiri yeterince almaz.

Çevresel Kirlilik: Uzun süreli çevresel kirliliğe maruz kalmak (örneğin, kurşun zehirlenmesi) demir emilimini etkileyebilir ve demir eksikliğine yol açabilir.

Düşük Sosyoekonomik Durum : Düşük sosyoekonomik durum, yeterli ve dengeli beslenmeyi zorlaştırabilir, bu da demir eksikliğine neden olabilir.

Hangi Besinler Demir Mineralini İçerir?

Görüldüğü üzere düşünüldüğünden çok daha önemli olan demir, birçok besinin içeriğinde mevcuttur. Demir, çeşitli besinlerde bulunan önemli bir mineraldir ve vücudun ihtiyaç duyduğu demiri almak için beslenme düzeninize dahil edilmelidir.

Demir, iki ana formda bulunur: hem demiri ve non-hem demiri. Hem demiri, hayvansal kaynaklarda bulunur ve vücut tarafından daha kolay emilirken, non-hem demiri bitkisel kaynaklarda bulunur ve emilimi daha zor olabilir. 

Hem Demiri İçeren Besinler (Hayvansal Kaynaklar):

Kırmızı Et: Özellikle sığır eti, kuzu eti ve dana eti demir açısından zengindir. Özellikle karaciğer gibi organ etleri de yüksek miktarda demir içerir.

Kümes Hayvanları: Tavuk ve hindi eti, demir için iyi bir kaynaktır. Ayrıca, yumurta sarısı hem demirini çok fazla içeren bir besin olarak akla ilk gelen besinlerden biridir.

Balık ve Deniz Ürünleri: Somon, ton balığı ve sardalya gibi balık türleri de demir içerir. Özellikle istiridye, midye, karides ve yosunlar demir içerir.

Non-Hem Demiri İçeren Besinler (Bitkisel Kaynaklar):

Baklagiller: Mercimek, nohut, kuru fasulye de demir açısından zengin gıdalar arasında yer almaktadır.

Koyu Yeşil Yapraklı Sebzeler : Ispanak, kara lahana, roka ve pazı demir içeriği bakımından oldukça zengin sebzelerdendir.

Tahıllar: Yulaf, kinoa, tam buğday ekmeği ve kahverengi pirinç gibi tam tahıllar da demir içerir.

Kuruyemişler ve Tohumlar: Kabak çekirdeği, susam tohumu, badem, ceviz yüksek demir içeriğine sahip tohum ve kuruyemişlerdendir.

Meyveler ve Kuru meyveler: Kuru kayısı, kayısı, kuru üzüm, üzüm, mandalina ve kivi demir içeren meyveler arasındadır.

Demirin Emilimini Artırma İpuçları Nelerdir?

C Vitamini demirin emilimini arttırır. Demir içeren besinlerle birlikte portakal, kivi, çilek gibi vitamin C açısından zengin meyveleri tüketmek faydalı olabilir.

Ancak dikkat etmek gereken bir diğer konu ise; çay, kahve ve bazı tahıllarda bulunan oksalatlar demir emilimini azaltabilir, bu nedenle bu tür içeceklerin demir içeren öğünlerle birlikte tüketilmesi önerilmez.

Demir açısından zengin besinleri düzenli olarak tüketmek ve dengeli bir diyet sürdürmek, vücudun ihtiyaç duyduğu demiri almak açısından önemlidir. 

Vücutta Demir Fazlalığı Zararlı mıdır?

Vücutta demir fazlalığı, demir birikimi ya da demir yüklenmesi olarak bilinir ve bazı sağlık sorunlarına yol açabilir. Demir fazlalığının çeşitli nedenleri olabilir ve vücuttaki aşırı demir birikimi olumsuz etkilerle kendisini gösterebilir.

Demir Fazlalığının Nedenleri:

Genetik Bozukluklar:

Hemokromatoz : En yaygın genetik bozukluklardan biridir. Hemokromatoz, vücudun aşırı miktarda demir emmesine neden olur. Bu durum, demirin organlarda birikmesine yol açar.

Porfiria Cutanea Tarda : Bu nadir genetik hastalık da demir birikimine neden olabilir.

Kan Transfüzyonları : Sık sık kan transfüzyonu yapılan kişiler, vücutta demir birikimi riski taşıyabilir çünkü her transfüzyonda ek demir alınır ve vücut bu demiri atmakta zorlanabilir.

Demir Takviyeleri: Demir takviyelerinin aşırı kullanımı, vücutta demir birikimine yol açabilir. Özellikle reçetesiz ya da gereğinden fazla demir takviyesi almak bu riski artırabilir.

Kronik Hastalıklar:

Karaciğer Hastalıkları: Karaciğer hastalıkları demir birikimine neden olabilir. Karaciğerin aşırı demir depolaması, organ hasarına yol açabilir.

Kalp Hastalıkları ve Şeker Hastalığı : Bu hastalıklar da demir birikimi ile ilişkili olabilir.

Aşırı Demir İçeren Diyetler: Çok fazla demir içeren gıdaların sürekli olarak tüketilmesi, demir birikimine yol açabilir, ancak bu genellikle daha nadirdir.

Demir Fazlalığının Belirtileri:

Demir fazlalığı genellikle belirgin semptomlarla başlamaz, ancak zamanla çeşitli sağlık sorunlarına neden olabilir. 

Belirtileri şunlar olabilir:

-Yorgunluk ve Halsizlik

-Eklem Ağrıları

-Karaciğer Sorunları

-Kalp Sorunları

-Cilt Değişiklikleri: Ciltte gri veya bronz bir renk değişikliği görülebilir.

Demir Fazlalığından Nasıl Korunulur?

Diyet Düzenlemeleri: Demir açısından zengin gıdalardan kaçınılabilir ve demir emilimini azaltmak için beslenme düzeni değiştirilebilir.

Kan Şekillendirme: Gerektiğinde kan alımı (flebotomi) yapılabilir. Bu yöntem, vücuttaki fazla demiri azaltmak için kullanılır.

Reçete Edilmiş İlaçlar : Aşırı demir seviyelerini azaltmak için özel ilaçlar kullanılabilir. Bu ilaçlar demiri bağlayarak vücuttan atılmasını sağlar.

Demir fazlalığı, sağlık sorunlarına neden olabileceğinden, risk faktörleri varsa bir sağlık profesyoneline başvurmak önemlidir. Uzmanlar, gerekli testleri yaparak doğru tanıyı koyabilir ve uygun tedavi yöntemlerini sizin için belirleyebilir.