Fonksiyonel beslenme nedir?

Beslenme terimi o kadar geniş kapsamlıdır ki hangi kavramların doğru olduğunu, hangilerinin yanlış veya son trend olduğunu takip etmek zor olabilir. Beslenme bilimi sürekli olarak değişirken, hangi gıdaları dahil etmemiz ve hangilerinden kaçınmamız gerektiği konusunda uzmanlardan tavsiyeler alırız.

Gerçekten de herkes için faydalı olabilecek temel beslenme prensipleri vardır - daha az işlenmiş gıda, daha az rafine karbonhidrat. Ancak diyet sektörü sıklıkla herkes için "en iyi diyet" iddiasında bulunsa da, aslında böyle bir diyet yoktur. Bunun nedeni, sizin benzersiz niteliklerinizi onurlandırmak için yediğiniz gıdaların ve yaşam tarzı uygulamalarınızın herkesinkinden farklı olması gerektiğidir. Benzersiz nitelikleriniz, bir günden diğerine ve yaşamınızın farklı evrelerinde beslenme ihtiyaçlarınızı belirler. Vücudunuzun ihtiyaçlarını ve isteklerini dinleyerek, sizin için işe yarayan yiyecekleri bulabilir ve Instagram akışındaki herkesin yerine sizin için uygun olan gıdalarla kendinizi daha iyi besleyebilirsiniz. Peki, sizin için uygun olan ve olmayan gıdaları bulma sürecine nasıl başlarsınız? İşte burada fonksiyonel beslenme devreye girer.

Beslenme, kardiyovasküler hastalıklar, otoimmün hastalıklar, diyabet, kanser ve Alzheimer gibi nörodejeneratif durumlar da dahil olmak üzere dünyamızın bugün karşı karşıya olduğu temel kronik hastalıkların neredeyse tamamının gelişiminde ve ilerlemesinde önemli bir faktördür. Büyüyen fonksiyonel beslenme alanı, toplumumuzda kronik sağlık koşullarından muzdarip milyonlarca insanın kişiselleştirilmiş, pratik beslenme bakımına yönelik hayati ihtiyacını karşılamaya benzersiz bir şekilde hazırdır. Peki, fonksiyonel beslenme nedir? Neden son zamanların gözde konusu oldu? 

Fonksiyonel beslenme, hastalığın temel nedenini tedavi etmek, kronik hastalığı tersine çevirmek ve sağlığı iyileştirmek için kişinin diyetini optimize etmeye yönelik kanıta dayalı, bütünsel ve kişiselleştirilmiş bir yaklaşım benimseyen fonksiyonel tıbbın bir dalıdır. Standart sağlık hizmetleri genellikle semptomları ilaçlarla bastırmaya çalışırken, fonksiyonel beslenme ve fonksiyonel tıp bu semptomları vücuttaki altta yatan sorunları anlamak için ipuçları olarak görür. Fonksiyonel beslenme uzmanları, görünürde ilgisiz faktörlerin sağlık üzerindeki etkilerini göz önünde bulundurarak sağlığın her yönünü dikkate alan bütünsel bir sağlık planı oluştururlar. Bu nedenlerden dolayı fonksiyonel beslenme asla tek tip bir yaklaşım değildir. Bunun yerine, hücresel düzeyde iyileşmeyi desteklemek için benzersiz durumunuzu dikkate alan, son derece özelleştirilebilir bütünsel bir sağlık perspektifidir.

Fonksiyonel tıp ile fonksiyonel beslenme aynı mıdır?

"Fonksiyonel tıp" ve "fonksiyonel beslenme" terimleri sıklıkla birbirinin yerine kullanılsa da teknik olarak aynı değildir. Fonksiyonel tıp, sağlık sorunlarını birbirine bağlı tüm vücut sisteminin bir parçası olarak tedavi eden geniş bir tıbbi yaklaşımdır. Fonksiyonel beslenme ise gıdanın sağlığın temel bir bileşeni olduğunu vurgulayarak bu bakış açısını bir adım daha ileriye taşır. Fonksiyonel beslenme, beslenme alışkanlıklarına odaklanırken aynı zamanda sağlığın diğer bileşenlerini ve gıdanın temel nedenin bir parçası olup olamayacağını da dikkate alır.

Fonksiyonel beslenme nasıl uygulanır?

Fonksiyonel beslenmeyi uygulamak, günlük beslenme seçimlerinizi yaparken bütünsel sağlık kavramını benimsemek veya fonksiyonel beslenmeyi bir sağlıklı yaşam uygulayıcısı olarak işinize dahil etmek gibi görünebilir. Diyetisyenlerden sağlık koçlarına kadar birçok sağlık uygulayıcısı, bütünleştirici tıp ve beslenme ekibinin bir parçası haline gelerek en sağlam ve etkili bakımı sağlamak için diğer sağlık profesyonelleriyle birlikte danışanlarını destekler ve fonksiyonel beslenmeyi dahil eder. Örneğin bir sağlık koçu, danışanlarla birlikte sağlık hedeflerini belirlemek ve bunlara ulaşmak için çalışır ancak diyet planları yazmaz veya tıbbi durumları teşhis veya tedavi etmez. Bir sağlık koçu, bir danışanı semptomlarının temel nedenlerini belirlemek için laboratuvar çalışması için fonksiyonel tıp uygulayıcısına yönlendirebilir ve danışanların sağlanan önerileri anlamalarına ve diyet ve yaşam tarzı değişikliklerini yapma konusunda sorumlu tutmalarına yardımcı olabilir. Fonksiyonel beslenmenin en önemli amaçları şunlardır:

• Gerçek, bütün gıdalara odaklanma: Optimal sağlık için, meyve, sebze, tam tahıllar, kaliteli protein ve sağlıklı yağlar gibi temel besin maddelerini içeren gerçek, bütün gıdalara odaklanılması gerekmektedir. Fonksiyonel beslenmenin bir sloganı olan "ilaç olarak gıda" ilkesini unutmamak önemlidir; bu, işlenmiş gıdaları azaltmak ve çeşitlilikle dolu dengeli bir diyet tüketmek anlamına gelir.

• Bağırsak mikrobiyomuna dikkat etme: Bağışıklık sisteminizin büyük bir kısmı bağırsaklarınızda bulunduğundan, bağırsak ortamınızı gıda ve yaşam tarzıyla desteklemek önemlidir. İşlenmiş gıdalarla dolu bir diyet bağırsak sağlığınıza zarar verebilir ve bağırsak sızıntısı gibi çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. Bağırsak sağlığını desteklemek için lifli gıdalar tüketmek, susuz kalmamak ve fiziksel olarak aktif olmak önemlidir.

• Tabak dışında sağlıklı bir yaşamı destekleme: İlişkilerinizin kalitesi, stres düzeyleriniz ve uyku düzeniniz gibi yaşam alanları, vücudunuzun yiyecekleri işleme ve asimile etme şeklini etkiler. Stres ve uyku eksikliği, sağlıksız yiyeceklere yönelmenize neden olabilir. Fonksiyonel beslenme, yaşam deneyimlerinize bakarak, ihtiyaçlarınıza ve hedeflerinize uygun daha iyi beslenme seçimleri yapmanıza yardımcı olabilir.

Fonksiyonel beslenmenin kronik hastalıklar üzerine faydaları

Çalışmalar fonksiyonel beslenme yaklaşımlarının,  çeşitli sağlık durumlarının yönetimine de yardımcı olabiliceğini göstermektedir.

Kalp Hastalığı: Kalp hastalığı, tüm Dünya’da önde gelen ölüm nedenlerinden biridir. Beslenme, kalp sağlığını önemli ölçüde etkileyebilir. Son araştırmalar, doymuş yağ ve kolesterolün kalp hastalığında esas rol oynamadığını, ancak rafine şeker ve karbonhidrat alımının, kan şekeri kontrolünün ve inflamasyonun önemli olduğunu göstermektedir. Fonksiyonel bir beslenme uzmanı, kişiselleştirilmiş beslenme planlarıyla kalp sağlığını destekleyebilir.

Metabolik Sendrom, Prediyabet ve Tip 2 Diyabet: Geleneksel beslenme önerileri bazı durumlarda yetersiz kalabilir. Fonksiyonel beslenme yaklaşımı, işlenmiş karbonhidratların azaltılması ve düşük glisemik indeksli tam gıdaların tercih edilmesini içerir. Bireyselleştirilmiş beslenme planları, kan şekerinin kontrol altına alınmasına yardımcı olabilir.

Otoimmün Bozukluklar: Otoimmün bozukluklar için geleneksel tıbbın sınırları vardır. Glutensiz beslenme veya otoimmün protokol gibi özel diyetler, semptomları hafifletebilir ve iyileşmeyi teşvik edebilir. Fonksiyonel beslenme uzmanları, otoimmün hastalıkların semptomlarını azaltacak beslenme planı oluşturabilir.

Bağırsak Sağlığı : Bağırsak bozuklukları, bağırsak geçirgenliği gibi faktörlerle ilişkilendirilir. Fonksiyonel beslenme, bireyselleştirilmiş diyetler ve beslenme destekleri aracılığıyla bağırsak sağlığını iyileştirebilir.

Akıl Sağlığı: Beslenme, ruh halini ve zihinsel sağlığı etkiler. Omega-3 yağ asitleri ve magnezyum gibi besin maddelerinin alımının artırılması, akıl sağlığını destekleyebilir. Glutenin ve kan şekerinin düzenlenmesinin de ruh sağlığı üzerinde etkisi olabilir.

Dengeleyici Hormonlar: Fonksiyonel beslenme, hormonal dengeyi destekleyebilir. Örneğin, insülin duyarlılığını desteklemek için karbonhidrat alımının azaltılması ve protein alımının optimize edilmesi gibi stratejiler kullanılabilir.

Fonksiyonel bir beslenme uzmanıyla çalışmak, kişinin sağlık hedeflerine ve ihtiyaçlarına uygun olarak kişiselleştirilmiş bir beslenme planı oluşturmayı içerir. Bu, belirli sağlık durumlarına yönelik beslenme ihtiyaçlarını anlamak, uygun diyet değişikliklerini yapmak ve süreci izlemek anlamına gelir

Hangi gıdalar fonksiyoneldir?

Fonksiyonel gıdalar, vitaminler, mineraller, antioksidanlar ve kalp sağlığına faydalı yağlar gibi önemli besinler açısından zengin olan doğal, tam gıda bileşenleridir. Geleneksel fonksiyonel gıdalara bazı örnekler aşağıda verilmiştir;

1. Meyveler: Çilek, kivi, armut, şeftali, elma, portakal, muz gibi meyveler.

2. Sebzeler: Brokoli, karnabahar, lahana, ıspanak, kabak gibi sebzeler.

3. Yemişler: Badem, kaju fıstığı, antep fıstığı, macadamia fıstığı, Brezilya fıstığı gibi yemişler.

4. Tohumlar: Chia tohumu, keten tohumu, kenevir tohumu, kabak çekirdeği gibi tohumlar.

5. Baklagiller: Siyah fasulye, nohut, lacivert fasulye, mercimek gibi baklagiller.

6. Tam tahıllar: Yulaf, arpa, karabuğday, esmer pirinç, kuskus gibi tam tahıllar.

7. Deniz ürünleri: Somon, sardalya, hamsi, uskumru, morina balığı gibi deniz ürünleri.

8. Fermente gıdalar: Tempeh, kombucha, kimchi, kefir, lahana turşusu gibi fermente gıdalar.

9. Otlar ve baharatlar: Zerdeçal, tarçın, zencefil, kırmızı biber gibi otlar ve baharatlar.

10. İçecekler: Kahve, yeşil çay, siyah çay gibi içecekler.

Bu gıdaların düzenli olarak tüketilmesi, vücut için gerekli besin ögelerinin sağlanmasına yardımcı olabilir ve genel sağlık durumunu destekleyebilir. Ayrıca modifiye edilmiş fonksiyonel gıdalar da mevcuttur. Örneğin;

• Güçlendirilmiş meyve suları

• Süt ve yoğurt gibi güçlendirilmiş süt ürünleri

• Badem, pirinç, hindistancevizi ve kaju sütü gibi güçlendirilmiş süt alternatifleri

• Ekmek ve makarna gibi güçlendirilmiş tahıllar

• Güçlendirilmiş tahıl gevrekleri ve granola

• Güçlendirilmiş yumurta

Çok yönlü ve sağlıklı bir diyet; meyveler, sebzeler, tam tahıllar ve baklagiller gibi besin açısından zengin bütün gıdaları içermelidir. Bu gıdalar vücudunuza yalnızca ihtiyaç duyduğu vitamin ve mineralleri sağlamakla kalmaz, aynı zamanda genel sağlığı da destekler. Modifiye edilmiş ve güçlendirilmiş fonksiyonel gıdalar, dengeli bir diyete de uyabilirler. Aslında, besin eksikliklerini önlemek için diyetinizdeki boşlukları doldurmaya yardımcı olabilirler ve vitaminler, mineraller, lif, kalp-sağlıklı yağlar veya probiyotikler gibi önemli besin maddelerinin alımını artırarak sağlığınızı geliştirebilirler. Bu tür gıdalar, besin değerlerini artırmak veya belirli sağlık koşullarını yönetmek için özel olarak formüle edilebilirler.

Fonksiyonel beslenme, sağlık hizmetlerinin geleceği olmasının nedeni, hasta popülasyonunun ihtiyaçlarını karşılamasıdır. Bu yaklaşım, hastaların vücutlarında neler olup bittiğini anlamalarına ve hedeflerine ulaşmak için diyet ve yaşam tarzı değişikliklerini nasıl kullanabileceklerini öğrenmelerine yardımcı olur. Fonksiyonel gıdalar da sağlık için güçlü faydalar sağlayan önemli bir gıda kategorisidir. Sadece besin eksikliklerini önlemekle kalmazlar, aynı zamanda hastalıklara karşı koruma sağlarlar ve uygun büyüme ve gelişmeyi desteklerler. Çeşitli sağlıklı gıdaların tadını çıkarmanın yanı sıra, besin boşluklarını doldurmak ve daha iyi sağlığı desteklemek için diyetinize daha fazla güçlendirilmiş gıda ekleyerek fonksiyonel beslenmeyi hayatınıza yavaş yavaş ekleyebilirsiniz.