GAPS Diyeti nedir? İyileşmeye bağırsaklarından başla!

GAPS diyeti, tahılların ve tahıl ürünlerinin, pastörize süt ürünlerinin, nişastalı sebzelerin ve rafine karbonhidratların tüketiminin kesilmesini gerektiren, sıkı kurallara sahip bir diyet türü olarak tanımlanabilir.  

GAPS diyeti teorisine göre, tahıllar ve şekerler gibi bazı gıdaların tüketimini bırakmanın, otizm ve disleksi gibi beyni etkileyen çeşitli durumları tedavi etmeye yardımcı olabilir. GAPS terimi, Gut and Psychology Syndrome (bağırsak ve psikoloji sendromu) anlamını taşımaktadır. GAPS diyetinin temeli, bağırsak sağlığının genel fiziksel ve zihinsel sağlık ile ilişkili olduğuna dayanmaktadır. Bu teoriye göre bağırsak sağlığının iyileştirilmesi diğer sağlık koşullarının olumlu yönde etkilenmesinde rol oynar. 

Dr. Natasha Campbell-McBride tarafından icat edilen GAPS diyeti, yetersiz beslenmenin ve artan bağırsak geçirgenliğinin çeşitli  davranışsal, psikolojik ve nörolojik probleminin nedeni olduğu düşünülmektedir. GAPS diyeti temelinde sindirimi zor olan ve bağırsak florasına zarar verebilecek besinlerden uzak durulur. Bu gıdalar, bağırsak sağlığını destekleyen, besin yönünden zengin gıdalar ile değiştirilir. 

GAPS teorisine göre, zararlı bağırsak bakterileri ve toksinleri kan dolaşımına girebilir.  Bu durum  normal beyin işlevini olumsuz etkileyebilir. Buna göre, bağırsağa zarar veren gıdalardan kaçınmak, disleksi, DEHB ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (ASD) gibi hastalıkların hafifletilmesine yardımcı olabilir.

GAPS Diyeti Diyeti Nasıl Yapılır? 

Gaps diyeti, bağırsak sağlığını koruyan bir kilo verme planıdır. Bağırsaklar hem fiziksel hem de zihinsel sağlık için önemli bir organdır. Dolaşım ve sindirim sistemlerinin verimli çalışması bağırsak sağlığı ile ilişkilidir. Özellikle stresli durumlarda metabolik sorunlar ortaya çıkabilir. Bu nedenle bağırsak hasarını önlemek için mide ve bağırsak sağlığına uygun tedavi kullanılmalıdır.

Gaps diyeti yaralı ve ülserli bağırsak duvarı ile bağırsak epitel dokusunu iyileştirmeyi amaçlar. Gaps diyetinde temel kuralı bağırsakları zorlayan, işlenmiş, trans yağ, laktoz ve soya içeren yiyeceklerden ve tahıllardan uzak durulmasıdır. Bu diyette aynı zamanda nişasta içeren sebze ve bakliyatların tüketiminden kaçınılmaktadır. 

Gaps diyetine başlamadan önce bir doktora danışılması gerekmektedir. Değerlerin ölçülmesinin ardından hastaya vücut tipine uygun olarak GAPS diyetine başlatılır. Probiyotik gıdaları tüketmek, bağırsak florasının sağlıklı dengesinin korunmaya yardımcı olur. Güvenilir  probiyotik kaynaklarından biri ev yapımı yoğurttur. Probiyotik içeriği yüksek ev turşusu bu diyette tüketilebilir. GAPS diyetinde ayrıca avokado ve hindistan cevizi yağına yer verilmelidir. Buna ek olarak, sindirim sistemini sağlıklı tutmak için kemik suyu da tüketilmelidir. 

GAPS diyeti uzun bir uygulama sürecine sahiptir. Bağırsak duvarının iyileşmesi için ihtiyaç duyulan süre bir veya iki yıla kadar uzayabilir.

GAPS, üç temel aşamadan meydana gelmektedir. Birinci aşamada GAPS giriş diyeti uygulanır. İkinci aşamada ise tam GAPS diyeti uygulanır. Burada bağırsak florası tamamen düzenlenirken psikolojik ve fizyolojik semptomlar da ortadan kalkar. Üçüncü aşamada ise GAPS diyetinden çıkış evresine geçilir. Bağırsak florası, duvarı ve epitel dokusu iyileşir. Son olarak ise GAPS protokolü doğrultusunda diyetten çıkılır.  

GAPS Diyeti Diyetini Kimler Yapabilir?

GAPS diyeti özellikle sindirim problemi yaşayan kişiler için önerilen bir diyet çeşididir.  Bağırsak florasında veya sindirim sisteminde sorun olması kişinin sağlıklı bir şekilde kilo vermesini engeller ve sağlığını olumsuz etkiler. Sindirim problemi yaşayan kişilerin öncelikle bir beslenme uzmanına danışması gerekmektedir. Gerekli tahliller yapıldıktan sonra gerekli olan besinler bir uzman kontrolünde tüketilerek GAPS diyeti uygulanmaya başlanabilir. 

Gaps diyeti aynı zamana bazı hastalıklara sahip kişiler tarafından da uygulanabilir. Özellikle akne, anemi, demir eksikliği, alerji, bellek problemleri ve çölyak hastaları GAPS diyetini yapabilir. Bununla birlikte diyabet, egzama ve eklem ağrıları yaşayan kişiler ile birlikte parkinson ve sedef hastaları da bu diyeti uygulayabilir. Şizofreni hastaları ile birlikte depresyonda olan kişiler tarafından uygulanabilir. Bunlara ek olarak GAPS diyetini, bipolar ve obsesif kompulsif ile dikkat eksikliği sorunu yaşayan kişiler yapabilir. 

GAPS Diyeti Diyetinde Ne Yemelisiniz? 

Bağırsak florası sağlığının hem genel sağlık hem de hastalıklar üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Sızdıran bağırsak sendromunu tedavi etmeye, iltihabı azaltmaya ve hatta bazı nörolojik hastalıkları tedavi etmeye odaklanan GAPS diyeti, bağırsak sağlığını iyileştirmeyi amaçlayan terapötik bir diyet çeşididir. Bağırsak sağlığını geliştirmek için probiyotik ve besin içeriği yüksek gıdaların tüketimine ağırlık verilirken, rafine karbonhidratlardan ve sindirilmesi zor işlenmiş gıdalardan uzak durulur. Bu nedenle, özellikle sindirim sağlığını iyileştirmek isteyen kişiler için faydalı bir diyettir. Aşağıda GAPS diyetinde yenilebilecek gıdaların listesi verilmiştir.

Sebzeler

• Roka

• Enginar

• Kuşkonmaz

• Avokado

• Pancar

• Dolmalık biber

• Çin lahanası

• Brokoli

• Brüksel lahanası

• Lahana

• Havuç

• Kereviz

• Kara lahana

• Salatalık

• Patlıcan

• Rezene

• Sarımsak

• Yeşil fasulye

• Yer elması

• Mantarlar

• Zeytin

• Soğan

• Kabak

• Turp

• Marul

• Deniz yosunu

• Ispanak

• Bal kabağı

• Domates

• Şalgam

• Su teresi

Balık (Yalnızca doğadan yakalanan, çiftlikte yetiştirilmeyen)

• Hamsi

• Orfoz

• Mezgit balığı

• Trança balığı

• Orkinos

• Lambuka

• Kırlangıç balığı

• Somon

• Sardalya

• Levrek

• Alabalık

• Ton balığı

• Kabuklu deniz ürünleri

Kuruyemiş ve Bakliyat

• Badem

• Hindistan cevizi (taze veya kurutulmuş)

• Kaju fıstığı

• Kestane

• Fındık

• Ceviz

• Çam fıstığı

• Beyaz kuru fasulye

• Mercimek

Yağlar (Organik ve rafine edilmemiş)

• Avokado yağı

• Badem yağı

• Hindistan cevizi yağı

• Keten tohumu yağı

• Kenevir tohumu yağı

• Macadamia yağı

• Zeytinyağı

• Susam yağı

• Ceviz yağı

Et

• Dana eti

• Kemik suyu

• Tavuk

• Kuzu

• Hindi

Meyveler (Ölçülü)

• Elma

• Kayısı

• Muz

• Çilek

• Yaban mersini

• Kavun

• Kiraz

• Hindistan cevizi

• İncir

• Greyfurt

• Üzüm

• Kivi

• Limon

• Mango

• Şeftali

• Portakal

• Papaya

• Şeftali

• Armut

• Ananas

• Erik

• Nar

• Ahududu

• Çilek

• Karpuz

Baharat ve Bitkiler

• Fesleğen

• Karabiber

• Kişniş

• Kişniş tohumu

• Tarçın

• Kimyon

• Dereotu

• Rezene

• Sarımsak

• Zencefil

• Nane

• Maydanoz

• Biberiye

• Adaçayı

• Tarhun

• Kekik

• Zerdeçal

İçecekler

• Badem sütü

• Hindistan cevizi sütü

• Bitkisel çaylar

• Çiğ sebze ve meyve suları

• Maden suyu

• Kahve

• Kefir

Tatlandırıcı (Ölçülü)

• Ham bal

• Hurma

Diğer

• Keten tohumu

• Chia tohumu

• Kakao tozu

• Organik yumurta

• Hindistan cevizi unu

• Badem unu

• Lahana turşusu gibi fermente gıdalar

• Sert, doğal peynirler

GAPS Diyeti Diyetinde Ne Yememelisiniz?

GAPS diyetinde yenmemesi gereken yiyecekler aşağıda verilmiştir.

• Tam tahıllar: Gaps diyetinde yasaklı besinlerin başında buğday, kara buğday, çavdar, pirinç, yulaf, mısır, arpa, bulgur, kuskus, makarna gibi tam tahıllar bulunur. Bu diyet gluten içeren besinler yasaklı gıdalar arasında yer almaktadır. 

• Nişasta içeren sebzeler: Yer elması, gulgas kökü, havuç, ararot ve patates gibi sebzelerin tüketiminden kaçınılmalıdır.

• Şeker ve şeker içeren yiyecekler: Bakla, kuru fasulye, maş fasulyesi, soya fasulyesi, nohut ve  barbunya gibi nişasta içeren  kuru baklagillerin tümü bu diyetten çıkarılmaktadır. 

• Laktoz içeren süt ve süt ürünleri: Krema, kekler, tatlılar, sucuk, salam, sosis ve pastırma gibi işlenmiş gıdalar tümünün tüketiminden uzak durulmalıdır. 

• Gazlı içecekler ve alkol: Meşrubatlar, hazır meyve suları, et ve tavuk bulyonlar, içeriği bilinmeyen tüm hazır ve paketli yiyecekler bu diyette tüketilmemektedir.

• Soya kullanılan margarin, gofret, kraker, bisküvi, kuruyemiş ve salata sosları gibi besinlerin tümünden uzak durulmalıdır. 

Bir günlük GAPS Diyeti Listesi Nasıl Olmalıdır?

Güne başlarken

• Bir bardak limonlu su

Kahvaltı

• Muzlu krep, bal ve yoğurt ile

• Bir fincan zencefil çayı

Öğle yemeği

• Sebzeli et veya balık

• Bir bardak ev yapımı et suyu

• Yoğurt, kimchi,  lahana turşusu veya kefir gibi bir porsiyon probiyotik

Akşam yemeği

• Et suyu kullanılarak yapılan ev yapımı sebze çorbası

• Yoğurt, kimchi,  lahana turşusu veya kefir gibi bir porsiyon probiyotik

• GAPS diyetinde ara öğün olarak atıştırmalık olarak içerisinde yer alan meyve, kuruyemiş, çiğ sebze ve haşlanmış yumurta gibi besinler tüketilebilir. 

GAPS Diyetinin Faydaları Nedir?

GAPS Tedavisinin en temel bileşenidir. Bu diyet, bozulan bakteri dengesinin (disbiyozis) düzeltilmesi; hasarlı, ülserli, ateşli, yaralı, sızıntılı bağırsak duvarını ve bağırsak epitel dokusunu iyileştirmek için yapılan özel bir beslenme biçimidir. 

GAPS diyetinin temelini Spesifik Karbonhidrat Diyeti oluşturmaktadır. Bu beslenme düzeninde patojen bakteri ve mantarları besleyen, nörotoksin oluşturan gıdalar ve işlenmiş yiyeceklerden uzak durulmalıdır. Dost bakteri içeren fermente gıdalar ve probiyotik takviyeleri, bu diyetin temel bileşenlerindendir. 

GAPS diyeti, bağırsak hasarını giderir. Bu sayede sızıntıları önlediği için sindirilmemiş gıdaların, ağır metallerin ve toksinlerin kana geçişini engeller. Bu durum beyinde olduğu gibi diğer tüm doku ve organlarda da toksinlerin atılmasını sağlayarak, diyet sonrası psikiyatrik ve fizyolojik problemlerin kısa sürede ortadan kalkmasına yardımcı olur.

GAPS diyetinde epileptik, disleksik, depresif ve şizofrenik gibi tüm psikolojik semptomlar ile alerji, egzama, anemi gibi fizyolojik semptomlar da diyetinin ilk aşamaları ile birlikte ortadan kalkmaya başlar. Bunun nedeni sızıntılı bağırsak duvarı iyileşmesiyle, beyni ve bütün bedeni zehirleyen toksinlerin geçişini engeller. GAPS Diyeti semptomların giderilse de bakteriyel dengeyi sağlamak ve tedaviyi tamamlamak için,  başlangıç ​​diyetinden sonra en az bir yıl kadar sürdürülmelidir. Ardından, yasaklı olan gıdalar diyet süresince tek tek değiştirilir ve semptomlar kontrol altına alınana kadar tüketilmeye devam edilir veya kısa süreliğine diyete eklenerek GAPS Diyetinden tamamıyla çıkarılır. 

GAPS Diyetinin Zararı Var mı?

GAPS diyeti, çeşitli besleyici yiyeceklerin uzun süreli olarak tüketimini kısıtlayan  bir protokoldür. Aynı zamanda, diyetin ihtiyaç duyulan besinlerin tümünü içerdiğinden emin olma konusunda az rehberlik sağlamaktadır. Bu nedenle de diyetin risklerinden biri yetersiz beslenmedir. Bu özellikle büyüme çağındaki  gençler için geçerlidir çünkü diyet bazı besin değeri yüksek bazı gıdaları kısıtlar. Buna ek olarak, katı bir diyete sahip olan otizmli bireyler, yeni yiyecekleri veya diyet değişikliklerini benimsemekte zorlanabilirler. Aynı zamanda yüksek miktarda kemik suyu tüketmek, yüksek dozlarda ölümcül olan kurşun tüketimini artırabilir.

Bu beslenme modelindeki en büyük eksiklik önerilen besinlerin miktarının belirtilmemiş olmasıdır. Bu durum besinlerin dengesiz tüketimine sebep olarak obeziteye ve buna bağlı hastalıkların riskine yol açabilir.

İlk aşamada tek besine dayalı olarak sadece et suyu tüketilir. Bu durum günlük besin ögesi ihtiyaçlarının tamamının karşılanamamasına sebep olur. 

GAPS diyetinde  hastanın tükettiği  hayvansal yağ miktarına bağlı olarak iyileşme hızınında da artacağı düşünülmektedir. Ancak aşırı doymuş yağ tüketimi birçok metabolik hastalık ve kanser oluşum riskini yükseltir.  

Bu diyette önerilenlerden biri de çiğ yumurtadır. Çiğ yumurta avidin olarak adlandırılan  protein içerir ve bu da vücut için gerekli bir vitamin olan biotinin emilimini önler. Bu durum pişirme işlemiyle ortadan kalkar. Aynı zamanda çiğ yumurtada Salmonella kaynaklı hastalık oluşma riski de bulunmaktadır. Bu nedenle de yumurtanın çiğ tüketiminden kaçınılmalıdır.  

Diyetin giriş aşamasında tuz tüketimi önerilir. Ancak tüketilmesi gereken tuz miktarı belirtilmemiştir. Yetersiz tuz tüketimi sodyum eksikliklerine yol açacağı gibi aşırı tüketimi    risk faktörüdür. Günlük tuz tüketiminin 6 gram ile kısıtlandırılması tavsiye edilir. 

Diyet sebze ve meyvelerin suyunun tüketilmesini içerir. Ancak sebze ve meyvelerin posalarından da yararlanabilmek amacıyla yalnızca suyunun değil, kendisinin tüketilmesi gerektiğini önerilir.

GAPS diyetinde meyveler ile etlerin birlikte tüketilmemesi gerektiği belirtilmiştir. Ancak meyvelerden gelen C vitamini etten alınması gereken demirin emilimini artırmayı sağlar. 

Bu diyette meyvelerin olgun olanlarının tüketilmesi önerilir. Ancak olmamış meyvelerde dirençli nişasta vardır. Bu da bağırsak sağlığı için önemli bir bileşendir.

GAPS Dİyeti İle İlgili Makaleler Nelerdir? 

• GAPS Diyetinin Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireyler Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi (Yahya Çıkılı, Serdal Deniz, Büşra Çakal)

• GAPS Diyeti Nedir? (Zülal Yalçın)

• Otizm Spektrum Bozukluğunda Bağırsak-Beyin Aksı, Diyet Yaklaşımları ve Probiyotik Tedavisi (Nursena Güller,  Sümeyye Değerli,  Amine Sarı,  Münevver Altıntaş, Emre Adıgüzel)

• Otizmli bireylerde diyet yaklaşımları (Maşallah Özer, Zehra Kurşun)

• Farklı Diyet Modellerinin Bağırsak Mikrobiyotası Üzerine Etkisi (Feride Ayyıldız, Hilal Yıldıran)

• Besin Alerjisi Bulunan Çocukların Diyet Yönetimi Hakkında Diyetisyenlerin Bilgi Düzeyleri (Tayfur Giniş,  Nevra Koç, Hakan Güvenir, Cansu Çetin, Müge Toyran, Ersoy Civelek, Can Naci Kocabaş)

• Otizm Spektrum Bozukluğunda Tamamlayıcı ve Alternatif Tedavilerin Kullanımı (Zehra Hangül,  Ali Evren Tufan)

GAPS Diyeti ile İlgili Kitaplar Nelerdir?

• Gaps Bağırsak Ve Psikoloji Sendromu İçin Doğal Tedavi Yöntemi (Natasha Campbell)

• Gaps Ajanda - Gaps Günlüğü (Gonca Zeybek)

• Gaps Destek (Natasha Campbell)

GAPS Diyetine Benzer Diğer Diyetler Nelerdir?

• Keto diyet

• Dukan diyeti