Gıda etiketleri nasıl okunur?

Gıda etiketleri üzerindeki bilgiler, tüketicilerin gıda seçimleri konusunda bilinçli olmalarına yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Bir paketin ön, arka ve yanları, gıdanın ne içerdiğini bize bildirecek ve işlenmiş gıdaların daha sağlıklı seçimini yapmamıza rehberlik edecek bilgilerle doludur. Ancak tüm sayılar, yüzdeler ve bazen karmaşık görünen bileşenler netlikten ziyade kafa karışıklığına yol açabilir.

Bu kılavuz, ne satın aldığınızı bildiğinizden emin olmak için bir gıda paketindeki terminoloji ve beslenme bilgilerinde gezinmenize yardımcı olacaktır.

Gıda etiketinde hangi bilgiler var?

Paketlenmiş gıdanın üzerindeki etiket size şunları söyleyecektir:

• Ürünün adı ve markası

• Hangi içerikleri içerdiği (ağırlıkça en büyüğünden en küçüğüne doğru sıralanmıştır) - buna gıda katkı maddelerinin bir listesi ve gıda alerjisi olan kişiler içinde bilgiler dahildir. 

• Beslenme bilgileri (ortalama enerji, yağ, protein, şeker ve tuz miktarı gibi )

• Yüzde etiketlemesi (Ana bileşenlerin ne kadarını içerdiğini anlayabilir, böylece diğer ürünlerle karşılaştırabilirsiniz.)

• Son kullanma tarihi veya son kullanma tarihi ve kullanım ve saklama talimatları

• Üreticinin ve gıdanın üretildiği ülkenin ayrıntıları

• Ağırlığının ne kadar olduğu bilgileri vardır.

Bazı yiyecek ve içeceklerin ek etiketleme gereksinimleri olabilir. Etiket bilgilerini biraz daha ayrıntılı öğrenmek isterseniz;

Porsiyon boyutu ve kaloriler kalın harflerle ve daha büyük yazı tipiyle yazılmıştır.  Kalori birçok tüketici için önemli bir sayıdır. Etiket, bir porsiyon yiyeceğin kalori miktarını listeler. Porsiyon boyutu daha  önemlidir ancak çoğu zaman fark edilmez. Porsiyon boyutuna dikkat edilmediğinde kaloriler kolayca ikiye veya üçe katlanır bu da kalorilerin hızla şişmesine neden olur. Bu değerlerin her ikisinin de vurgulanması onların önemini ve ilişkisini gösterir. Porsiyon boyutları da tüketicilerin gerçekçi olarak ne yediğini daha doğru bir şekilde yansıtacak miktarları listeleyecek şekilde güncellenmelidir. Örnek:

• Küçük bir paket karışım, porsiyon başına 100 kalori gösterir. Küçük poşetin 1 porsiyon içerdiğini düşünebiliriz ama aslında 3 porsiyon içerdiğinden poşetin tamamını yemek 300 kalori sağlar. Porsiyon büyüklüğünün herkese ne kadar yemesi gerektiği konusunda bir tavsiye değil, bir referans noktası olduğunu unutmayın.  

•  Nar ekşili sos gibi ürün adları bütün olarak kullanılmış olmalı ve nar vb. ifadeler farklı punto büyüklüğü, yazı stili vb. kullanılarak öne çıkarılmış olmamalıdır.

• Gıdanın adı ile birlikte kullanılan ifadeler tüketiciyi yanıltmamalıdır. Örneğin,  “Süt yağlı margarin” etiketinde ürünün tereyağı olduğu algısı yaratacak şekilde “tereyağı keyfi”, “tereyağı tadında” vb. ifadeler gıdanın adından daha büyük punto vb. şekilde öne çıkarılamaz.

Toplam şekerler altına ‘ilave şekerler’ in eklenmesi.  İlave şeker oranı yüksek yiyecek ve içeceklerin kalorileri daha yüksek olma eğilimindedir ve çeşitli sağlık sorunlarıyla olumsuz yönde ilişkilidir. Ancak sade süt ürünleri ve meyveler gibi bazı gıdalar, sağlık açısından bu olumsuz etkilere sahip olmayan, doğal olarak oluşan şekerler içerir. Bu nedenle yeni etiketlerde hem toplam şeker gramı hem de ilave şeker gramı gösterilmelidir. Örneğin;

• Bir bardak çilekli yoğurt, 10 gramı ilave şeker olan 20 gram toplam Şeker içerebilir. (10 gramı doğal olarak laktozdan oluşur ve diğer 10 gramı ilave bir tatlandırıcıdan gelir.)

Gıda etiketlerinde tüketim tarihi ve son kullanma tarihleri

Raf ömrü 2 yıldan az olan gıdaların son kullanma tarihi veya tavsiye edilen tüketim tarihi olmalıdır. Bu terimler farklı anlamlara gelir.

Gıda etiketlerinde tavsiye edilen tüketim tarihi

Tavsiye edilen tüketim tarihi gıda kalitesini ifade eder; önerilen şekilde saklanan gıdalar o tarihe kadar iyi kalitede kalacaktır. Tavsiye edilen tüketim tarihi geçtikten sonra, gıdanın tüketilmesi hâlâ güvenli olabilir ancak kalite ve besin değeri bir miktar kaybolmuş olabilir. Son kullanma tarihi bulunan ürünler, ürünün hâlâ insan tüketimine uygun olması şartıyla bu tarihten sonra da yasal olarak satılabilir.

Gıda etiketlerinde son kullanma tarihi

Sağlık ve güvenlik açısından belirli bir tarihten sonra tüketilmemesi gereken gıdaların son kullanma tarihinin olması gerekir. Son kullanma tarihi geçtikten sonra bu besinin satılamayacağı anlamına gelir. Et, balık ve süt ürünleri gibi çabuk bozulan ürünlerin üzerinde son kullanma tarihlerine dikkat etmenizde fayda var!

Gıda etiketlerinde içeriklerin yüzde olarak etiketlenmesi

Paketlenmiş gıdaların çoğu, bir gıdanın karakterize edici bileşenlerinin veya bileşeninin yüzdesini göstermelidir. Örneğin, bir kavanoz fıstık ezmesi %85 fıstık diyebilirken bir başka kavanoz %100 fıstık diyebilir. Bu bilgi, farklı ürünleri karşılaştırırken faydalı olabilir. Çikolatadaki kakao oranı, karakterize edici bir bileşenin bir örneğidir. (örneğin x çikolatası %35 oranında kakao içermektedir. )

Peynir veya beyaz ekmek gibi bazı gıdalarda herhangi bir belirleyici içerik veya bileşen bulunmaz.

Gıda etiketlerindeki alerjenler

Gıda etiketleri, gıda alerjisi veya intoleransı olan kişiler için önemlidir. Ciddi alerji reaksiyonlara neden olabilecek ana gıdalar veya bileşenler, miktarları ne kadar küçük olursa olsun etiket üzerinde belirtilmelidir.

Alerjiye neden olabilecek yaygın gıdalar şunlardır:

• yer fıstığı ve diğer sert kabuklu yemişler

• balık ve kabuklu deniz ürünleri

• süt

• yumurta

• buğday

• susam tohumları

• soya

Glutenin etikette bulunması

Gluten içeren tahılların (buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi) aynı zamanda ( çölyak hastalığı ve gluten duyarlılığı gibi ) rahatsızlıkları olan kişiler için gıda etiketlerinde beyan edilmesi gerekir. Ürünler 'glutensiz' veya 'düşük glutenli' olarak etiketlenmelidir.

'İçerebilir' etiketi

Alerji veya intoleransa yol açan madde veya ürünlerin olası ve istem dışı varlığı sebebi ile “iz/eser miktarda ….. içerebilir” şeklinde yapılan bildirimler yalnızca kapsamlı bir risk değerlendirmesi sonucu bulaşmanın kaçınılmaz olması halinde isteğe bağlı olarak yapılabilir. Ancak, mevzuatla yasaklanmış bir bileşen için “…içerebilir” şeklinde bir bildirim yapılamaz. Örneğin, Türk Gıda Kodeksi Et ve Et ürünleri Tebliğinde soya ve soya ürünleri kullanılmasına izin verilmeyen gıdalarda “soya içerebilir” bildirimi yer alamaz.

Zorunlu beslenme bildiriminde yer alması gereken bilgiler

Enerji ve besin öğeleri 100 g veya 100 mL için

• Enerji (kJ ve kcal)

• Yağ (g)

  • Doymuş yağ (g)

  • Trans yağ (*) (g)

• Karbonhidrat (g)

• Şekerler (g)

• Protein (g)

• Tuz (g)

Tüketicileri besin içeriği, potansiyel alerjenler ve önceden paketlenmiş gıdaların porsiyon boyutları hakkında bilgilendirmede çok önemli bir rol oynadığından gıda etiketlemenin önemi göz ardı edilemez. Araştırmalar, gıda ürünleri üzerindeki beslenme etiketlerinin tüketicilerin diyet seçimleri konusunda bilinçli kararlar vermesi için gerekli olduğunu göstermiştir. Bu etiketler, özellikle gıda alerjileri ve kılavuz günlük miktarların anlaşılmasıyla ilgili olarak tüketici tutumlarını ve tercihlerini etkileyen hayati bilgiler sağlar. Uygunsuz gıda etiketlemesi ve doğrulanmamış gıda iddialarının gıda güvenliği açısından önemli sonuçları olduğu tespit edilmiş olup, gıda etiketleri hakkında doğru ve güvenilir bilgiye duyulan ihtiyaç vurgulanmaktadır. 

Son olarak daha detaylı bilgiye ulaşmak istiyorsanız Türk Gıda Kodeksi’nden yararlanabilirsiniz. Türk Gıda Kodeksi tüketici güvenliğini sağlamak ve bilinçli gıda seçimlerini kolaylaştırmak amacıyla gıda etiketlemesine ilişkin düzenlemeler ve kılavuzlar sağlar. Tüketici güvenliğinin sağlanması ve gıda ürünlerine ilişkin açık ve doğru bilgilerin sağlanması amacıyla gıda etiketlemesinin düzenlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Düzenlemeler, umami kullanımı, gıda takviyeleri, enerji içecekleri ve tüketici endişelerini gidermek için gerekli bilgilerin sağlanması da dahil olmak üzere çok çeşitli hususları kapsamaktadır.