Gut hastalığı nedir?

Gut, eklemlerinizde genellikle bir veya iki hafta süren alevlenmeler şeklinde ağrı ve şişmeye neden olan bir tür inflamatuar artrittir. Çoğu zaman ayak başparmağında olmak üzere bir veya daha fazla eklemde ani, şiddetli ağrı, şişlik, kızarıklık ve hassasiyet atakları ile karakterizedir. Gut, vücudunuzda yüksek seviyede ürik asit biriktiğinde meydana gelir. Daha sonra eklem içinde ve çevresinde iğne şeklinde kristaller oluşturabilir. Bu, eklemin iltihaplanmasına ve artritine yol açar. 

Gut hastalığı neden olur?

Gut hastalığı, hiperürisemi (vücutta çok fazla ürik asit bulunması) olarak bilinen bir durumdan kaynaklanır. Vücudumuzda ve yediğimiz yiyeceklerde bulunan pürinler parçaladığında ürik asit oluşur. Vücutta çok fazla ürik asit olduğunda; vücuttaki eklemlerde, sıvılarda ve dokularda ürik asit kristalleri (monosodyum ürat) birikebilir. 

Pürinler, kırmızı et ve karaciğer gibi organ etleri de dahil olmak üzere belirli gıdalarda da bulunur. Pürin açısından zengin deniz ürünleri arasında hamsi, sardalya, midye, deniz tarağı, alabalık ve ton balığı bulunur. Alkollü içecekler, özellikle bira ve meyve şekeri (fruktoz) ile tatlandırılmış içecekler, ürik asit düzeylerini yükseltir.

Normalde ürik asit kanınızda çözünür ve böbreklerinizden idrarınıza geçer. Ancak bazen ya vücudunuz çok fazla ürik asit üretir ya da böbrekleriniz çok az ürik asit salgılar. Bu olduğunda, ürik asit birikerek eklemde veya çevresindeki dokuda ağrı, iltihaplanma ve şişmeye neden olan keskin, iğne benzeri ürat kristalleri oluşturabilir.

Gut hastalığının belirtileri nelerdir?

Gut hastalığının en yaygın semptomu, etkilenen eklemdeki ağrıdır. Birçok insanda ilk gut alevlenmesi ayak başparmaklarından birinde görülür ancak vücudunuzdaki diğer eklemleri de etkileyebilir. Gut alevlenmeleri genellikle gece aniden başlar ve şiddetli ağrı sizi uyandıracak kadar kötü olabilir. Ek olarak; ekleminiz şişmiş, kırmızı, sıcak ve sert hissedilebilir.

Gut alevlenmeleri genellikle bir eklemde meydana gelir ve belirli gıdalar, alkol, bazı ilaçlar, fiziksel travma veya belirli hastalıklar tarafından tetiklenebilir. İşaretler tipik olarak bir veya iki hafta içinde iyileşir ve arada alevlenmeler olabilir. Bazı kişilerde sık sık alevlenmeler olabilirken bazılarında yıllarca başka bir alevlenme olmayabilir. Ancak zamanla tedavi edilmezse alevlenmeleriniz daha uzun sürebilir ve daha sık olabilir. Belirtileri listelemek gerekirse;

• Yoğun eklem ağrısı:  Gut genellikle ayak başparmağını etkiler, ancak herhangi bir eklemde ortaya çıkabilir. Sıklıkla etkilenen diğer eklemler arasında ayak bilekleri, dizler, dirsekler, bilekler ve parmaklar bulunur.

• Devam eden rahatsızlık:  En şiddetli ağrı dindikten sonra bazı eklem rahatsızlıkları birkaç günden birkaç haftaya kadar sürebilir. 

• Enflamasyon ve kızarıklık:  Etkilenen eklem veya eklemler şişer, hassaslaşır ve kızarır.

• Sınırlı hareket aralığı: Gut ilerledikçe eklemlerinizi normal şekilde hareket ettiremeyebilirsiniz.

Gut hastalığının teşhisi nasıl koyulur?

Doktorunuz belirtilerinizi ve fizik muayene, röntgen ve laboratuvar testlerinin sonuçlarını değerlendirerek gut teşhisi koyar. Gut tanısı yalnızca alevlenme sırasında eklemin şiş ve ağrılı olduğunda ve bir laboratuvar testi ile eklemde ürik asit kristalleri bulduğunda konulabilir.

Doktorunuz semptomlarınızı değerlendirirken, eklem ağrısı ve şişliği, aşırı hassasiyet, ciltte kızarıklık, ateş, halsizlik ve yorgunluk gibi tipik gut semptomlarına bakacaktır. Ayrıca, gut atakları genellikle ani bir şekilde başlar ve şiddetli ağrıya neden olur.

Doktorunuz ayrıca, ürik asit seviyenizi ölçmek için kan testleri yapabilir veya eklem sıvısı testi yapabilir. Eklem sıvısı testi, doktorunuzun eklem bölgesine bir iğne sokarak sıvı örneği almasını içerir. Bu test, ürik asit kristallerinin varlığını doğrulamak için incelenebilir.

Sonuç olarak, doktorunuz sizde gut olduğundan şüpheleniyorsa, semptomlarınızı değerlendirmek için fizik muayene ve laboratuvar testleri gibi yöntemler kullanarak teşhis koyabilir. 

Gut hastalığı nasıl önlenir?

Gut hastalığını önlemek için aşağıdaki yöntemleri uygulayabilirsiniz:

Sağlıklı bir diyet uygulayın: Yüksek miktarda purin içeren gıdalar, ürik asit seviyelerinizi artırarak gut hastalığına neden olabilir. Kırmızı et, işlenmiş et ürünleri, sakatatlar, deniz ürünleri, asitli içecekler ve alkol gibi purin açısından zengin gıdaları azaltmaya çalışın.

Bol su içmek: Bol su içmek, ürik asit kristallerinin vücuttan atılmasına yardımcı olabilir.

Fiziksel aktivite: Düzenli olarak egzersiz yapmak, kilo kontrolüne yardımcı olabilir ve gut hastalığı riskini azaltabilir.

İlaçları düzenli kullanın: Gut hastalığı olan kişiler için, doktorunuzun önerdiği ilaçları düzenli olarak kullanmak önemlidir. İlaçlar, ürik asit seviyelerinizi düşürmeye yardımcı olabilir ve gut ataklarını önleyebilir.

Alkol tüketimini azaltın veya bırakın: Alkol, ürik asit seviyelerini artırarak gut hastalığına neden olabilir. Bu nedenle, alkol tüketimini azaltmak veya tamamen bırakmak gut hastalığı riskini azaltabilir.

Sigarayı bırakın: Sigara içmek, gut hastalığı riskini artırabilir. Sigarayı bırakmak, gut hastalığı riskini azaltabilir.

Stresten kaçının: Stres, gut ataklarını tetikleyebilir. Stresten kaçınmak için yoga, meditasyon ve diğer rahatlama tekniklerini deneyebilirsiniz.

Yukarıdaki öneriler gut hastalığı riskini azaltabilir veya gut hastalığı olan kişilerin semptomlarını hafifletebilir. Ancak, herhangi bir sağlık sorununuz varsa, bir doktora danışmanız önemlidir.

Gut hastalığını ne tetikler?

Aşağıdakiler, gut hastalığına neden olan hiperürisemi geliştirme olasılığınızı artırır:

• Obezite

• Konjestif kalp yetmezliği

• Hipertansiyon (yüksek kan basıncı)

• İnsülin direnci

• Metabolik sendrom

• Diyabet

• Kötü böbrek fonksiyonu

• Diüretikler gibi belirli ilaçları kullanmak.

• Alkol içmek. Alkol alımı arttıkça gut riski artar.

• Fruktoz açısından zengin yiyecek ve içecekleri yemek veya içmek.

• Vücudun ürik aside parçaladığı pürin bakımından yüksek bir diyete sahip olmak. Pürinden zengin besinler arasında kırmızı et, organ eti ve hamsi, sardalye, midye, deniz tarağı, alabalık ve ton balığı gibi bazı deniz ürünleri bulunur.

Gut hastalığına hangi besinler iyi gelir?

Gut hastalığı, vücutta aşırı ürik asit birikmesi sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Gut hastalığı olan kişilerin beslenme düzeninde yapacakları bazı değişiklikler, hastalığın kontrol altına alınmasına yardımcı olabilir. Gut hastalığına iyi gelen besinler şunlardır:

1. Meyve: Gut hastaları için özellikle yüksek antioksidan içeriği olan meyveler önerilir. Çilek, kiraz, yaban mersini, ahududu gibi kırmızı ve mor renkli meyveler özellikle iyi birer seçenektir.

2. Sebzeler: Yeşil yapraklı sebzeler, brokoli, lahana, Brüksel lahanası gibi sebzeler, gut hastalığına iyi gelir. Bu sebzeler, antioksidan ve diğer besinlerin yanı sıra, vücuttaki aşırı ürik asitin atılmasına yardımcı olan folat ve C vitamini gibi vitamin ve mineraller içerir.

3. Tam tahıllı gıdalar: Tam tahıllı gıdalar, gut hastaları için yararlıdır. Tam tahıllı gıdalar, lif ve diğer besinler açısından zengin olduğu için bağırsak sağlığını iyileştirir.

4. Protein kaynakları: Gut hastalarının protein kaynağı olarak, düşük yağlı etler, balık ve tavuk gibi seçenekleri tercih etmeleri önerilir. Baklagiller, kuru fasulye, nohut, mercimek gibi protein kaynakları da gut hastalığı için iyi bir seçenektir.

5. Fermente gıdalar: Fermente gıdalar, gut hastaları için faydalıdır. Kefir, yoğurt, turşu, kimchi gibi fermente gıdalar, bağırsak sağlığını destekler ve vücuttaki zararlı bakterileri ortadan kaldırarak gut semptomlarının hafifletilmesine yardımcı olabilir.

Çilek

Gut hastalığı olan kişilerin tüketebilecekleri meyveler arasında çilek özellikle önerilen meyvelerden biridir. Çilek, içeriğindeki yüksek antioksidanlar sayesinde gut hastalığına iyi gelir.

Çileğin içeriğindeki antioksidanlar, vücutta aşırı miktarda bulunan ürik asit seviyesini azaltmaya yardımcı olur. Ayrıca, çilek, vücudun aşırı ürik asidi atmasına yardımcı olan C vitamini, folat ve lif gibi faydalı besinler içerir. Yapılan araştırmalar, çileğin gut semptomlarını hafiflettiğini ve ağrıyı azalttığını göstermektedir. Çilek, gut hastaları için ideal bir tatlı seçeneği olabilir, çünkü şeker içeriği düşüktür ve diğer tatlılar kadar ürik asit birikimine neden olmaz. Ancak, gut hastalarının çilek tüketiminde aşırıya kaçmamaları, diğer besinleri de dengeli bir şekilde tüketmeleri önemlidir.

Kiraz

Gut hastalığı olan kişilerin tüketebileceği meyveler arasında kiraz da önerilenler arasındadır. Kiraz, içeriğindeki antioksidanlar sayesinde gut hastalığına iyi gelir. Kiraz, anti-inflamatuar özellikleri olan bir meyvedir. İçeriğindeki antosiyaninler, vücuttaki iltihaplanmayı azaltmaya yardımcı olur. Gut hastalığı, vücutta aşırı ürik asit birikmesi sonucu ortaya çıkan bir iltihaplanma durumudur ve kirazın anti-inflamatuar etkileri gut semptomlarının hafifletilmesine yardımcı olabilir. Ayrıca, kiraz, vücudun aşırı ürik asidi atmasına yardımcı olan C vitamini, potasyum ve lif gibi faydalı besinler içerir. Yapılan araştırmalar, kirazın gut semptomlarını hafiflettiğini ve ağrıyı azalttığını göstermektedir.

Ancak, gut hastalarının kiraz tüketiminde aşırıya kaçmamaları, diğer besinleri de dengeli bir şekilde tüketmeleri önemlidir. Kirazın şeker içeriği de yüksek olduğu için, gut hastaları kirazı tatlı seçenekleri yerine bir meyve olarak tüketmeyi tercih edebilirler.

Ananas

Ananas, içeriğindeki bromelain enzimi sayesinde gut hastalığına iyi gelir.

Bromelain, ananasın içinde bulunan bir enzimdir ve anti-inflamatuar özellikleri vardır. Bromelain, vücuttaki iltihaplanmayı azaltmaya yardımcı olabilir.

Ayrıca, ananas, C vitamini, manganez ve lif gibi faydalı besinler içerir. Ananas, vücudun aşırı ürik asidi atmasına yardımcı olur ve gut semptomlarını hafifletir.

Ancak, ananasın kiraz gibi şeker içeriği de yüksek olduğu için gut hastalarının ananas tüketiminde de aşırıya kaçmamaları ve diğer besinleri de dengeli bir şekilde tüketmeleri önemlidir. Ayrıca, bazı gut hastaları ananasa karşı alerjik olabilirler, bu nedenle yeni bir gıda eklerken her zaman doktorlarına danışmaları önerilir.

Yeşil yapraklı sebzeler

Gut hastalığı olan kişilerin diyetlerinde yeşil yapraklı sebzelerin yer alması önerilir. Bu sebzeler, gut hastalığına iyi gelen vitaminler, mineraller ve antioksidanlar açısından zengindir.

Yeşil yapraklı sebzeler, içerdikleri folat, C vitamini ve K vitamini gibi vitaminlerle vücudun bağışıklık sistemini güçlendirmeye yardımcı olur. Ayrıca, içerdikleri magnezyum, kalsiyum ve potasyum gibi mineraller de gut hastaları için faydalıdır çünkü bu minerallerin eksikliği gut semptomlarını kötüleştirebilir.

Yeşil yapraklı sebzeler ayrıca antioksidan özelliklere sahip olan karotenoidler, flavonoidler ve diğer bileşenler açısından da zengindir. Bu antioksidanlar, gut hastalığının neden olduğu iltihaplanmayı azaltarak semptomların hafifletilmesine yardımcı olabilir.

Gut hastaları, yeşil yapraklı sebzeler arasında ıspanak, lahana, pazı, brokoli, Brüksel lahanası, roka, kıvırcık marul, turp yaprakları gibi sebzeleri tüketebilirler. Ancak, bu sebzelerin içerdikleri pürin miktarına dikkat etmek de önemlidir. Pürin, vücutta ürik aside dönüşen bir madde olup, aşırı tüketimi gut semptomlarını kötüleştirebilir. Bu nedenle, gut hastalarının diyetlerinde yeşil yapraklı sebzeleri dengeli ve ölçülü bir şekilde tüketmeleri önerilir.

Tam tahıllı besinler

Gut hastaları, tam tahıllı besinleri tüketerek diyetlerine faydalı lif, vitamin ve mineral ekleyebilirler. Tam tahıllı besinler, rafine edilmiş karbonhidratlara göre daha az işlenmiş olduğu için, içerdikleri besin maddeleri daha fazla korunur ve vücuda daha fazla fayda sağlar.

Tam tahıllı besinlerin yüksek lif içeriği, gut hastaları için özellikle faydalıdır. Yüksek lifli besinler, sindirim sisteminin düzenlenmesine yardımcı olur ve bağırsak hareketlerini artırarak vücudun atık maddelerini daha iyi atmasına yardımcı olur. Böylece, vücuttaki ürik asit düzeyleri de daha iyi kontrol altında tutulur.

Tam tahıllı besinlerin içeriğindeki B vitaminleri, folat, magnezyum ve potasyum gibi mineraller de gut hastaları için faydalıdır. Bu besin maddeleri, iltihaplanma riskini azaltarak semptomların hafifletilmesine yardımcı olur.

Tam tahıllı besinler arasında kepekli ekmek, esmer pirinç, yulaf, tam buğday unu, bulgur, çavdar gibi besinler bulunur. Ancak, bazı tam tahıllı besinlerin de yüksek pürin içeriği olabilir. Bu nedenle, gut hastalarının diyetlerinde tam tahıllı besinleri de ölçülü bir şekilde tüketmeleri önerilir.

Gut hastaları nelere dikkat etmelidir?

Gut hastaları, özellikle beslenmeleri konusunda dikkatli olmalıdırlar. İşte gut hastalarının dikkat etmeleri gereken bazı noktalar:

Pürinli yiyeceklerden kaçının: Pürin, gut hastalığının neden olduğu ürik asit seviyelerini arttıran bir bileşendir. Bu nedenle, gut hastaları, sakatat, kırmızı et, deniz ürünleri, kuru fasulye, bezelye, mercimek gibi yüksek pürinli yiyecekleri mümkün olduğunca azaltmalıdır.

Alkol tüketimini sınırlandırın: Alkol, gut hastalığının neden olduğu ürik asit seviyelerini arttırır ve semptomların kötüleşmesine neden olabilir. Bu nedenle, gut hastaları, alkol tüketimini sınırlandırmalı veya tamamen bırakmalıdırlar.

Sıvı alımını arttırın: Sıvı alımı, gut hastaları için önemlidir çünkü vücuttaki ürik asit seviyelerini düzenlemeye yardımcı olur. Bol miktarda su, bitki çayları veya düşük şekerli meyve suları tüketmek, gut hastalarının sıvı alımını artırmalarına yardımcı olabilir.

Lifli gıdaları tercih edin: Lifli gıdalar, gut hastaları için faydalıdır çünkü sindirim sisteminin düzenlenmesine yardımcı olur ve bağırsak hareketlerini artırarak vücudun atık maddelerini daha iyi atmasına yardımcı olur. Tam tahıllı besinler, meyve ve sebzeler, kuruyemişler ve tohumlar gibi lifli gıdaları tüketmek faydalı olabilir.

Antioksidan açısından zengin gıdalar tüketin: Antioksidanlar, gut hastalığının neden olduğu iltihaplanmayı azaltarak semptomların hafifletilmesine yardımcı olabilir. Bu nedenle, gut hastaları, antioksidan açısından zengin gıdaları tüketmeye özen göstermelidirler. Bu gıdalar arasında kiraz, çilek, ananas, yeşil yapraklı sebzeler, turunçgiller ve diğer meyveler yer alabilir.

Egzersiz yapın: Egzersiz, gut hastalarının semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir. Düzenli egzersiz, kilo kontrolüne yardımcı olur ve bağırsak hareketlerini arttırarak vücudun atık maddelerini daha iyi atmasına yardımcı olabilir. Ancak, gut hastaları aşırı egzersiz yapmaktan kaçınmalı 

Gut hastaları hangi besinleri tüketmemelidir?

Gut hastalarının tüketmesi gereken besinlere ek olarak, gut hastalarının aşağıdaki besinleri tüketmemeleri veya tüketimlerini sınırlamaları önerilir:

Yüksek pürinli yiyecekler: Gut hastaları, sakatat, kırmızı et, deniz ürünleri, kuru fasulye, bezelye , mercimek gibi yüksek pürinli yiyecekleri mümkün olduğunca azaltmalıdır.

Alkol: Alkol, gut hastalarının semptomlarını kötüleştirebilir ve ürik asit seviyelerini artırabilir. Bu nedenle, gut hastaları alkol tüketimini sınırlandırmalı veya tamamen bırakmalıdır.

Rafine şeker: Rafine şeker, vücutta iltihaplanmaya neden olabilir ve gut hastalarının semptomlarını kötüleştirebilir. Gut hastaları, tatlılardan, gazlı içeceklerden ve diğer yüksek şekerli yiyeceklerden kaçınmalıdır.

İşlenmiş yiyecekler: İşlenmiş gıdalar, içerdikleri yüksek früktoz şurubu ve işlenmiş tahıllar nedeniyle gut hastalarının semptomlarını kötüleştirebilir. Bu nedenle, gut hastaları, işlenmiş gıdalardan kaçınmalı ve tam tahıllı besinleri tercih etmelidir.

Yüksek yağlı gıdalar: Yüksek yağlı gıdalar, vücutta iltihaplanmaya neden olabilir ve gut hastalarının semptomlarını kötüleştirebilir. Gut hastaları, fast-food, cips ve diğer yüksek yağlı yiyeceklerden kaçınmalıdır.

Sakatatlar: İç organlar özellikle böbrekler ve karaciğer, yüksek pürin içeriği nedeniyle gut hastalarının semptomlarını kötüleştirebilir. Bu nedenle, gut hastaları iç organları tüketmekten kaçınmalıdır.

Gut hastalarının beslenme planları, semptomlarına, yaşam tarzlarına ve sağlık durumlarına bağlı olarak değişebilir. Bu nedenle, gut hastalarının öncelikle doktorları veya beslenme uzmanları ile konuşmaları ve bireysel ihtiyaçlarına uygun bir beslenme planı oluşturmaları önemlidir.

Sakatatlar

Sakatatlar, hayvanların karaciğeri, böbreği, kalbi, dil, beyin gibi organlarını ifade eder. Gut hastaları, sakatatların tüketiminden kaçınmalıdır çünkü sakatatlar, yüksek pürin içeriğiyle bilinirler ve bu da gut hastalarında gut ataklarını tetikleyebilir. Sakatatlar, özellikle karaciğer ve böbrek, pürin bakımından zengin olduğundan, gut hastaları bunların tüketiminden kaçınmalıdır.

Bununla birlikte, gut hastalarının protein ihtiyacını karşılamak için daha düşük pürin içeren diğer protein kaynaklarına yönelmeleri önerilir. Örneğin, hindi göğsü, tavuk göğsü, balık, yumurta, mercimek, nohut gibi diğer protein kaynakları gut hastaları için daha uygun olabilir. Ancak, herhangi bir besin değişikliği yapmadan önce, gut hastaları mutlaka doktorlarına danışmalıdır. 

Kırmızı et

Gut hastaları, kırmızı et tüketirken dikkatli olmalıdırlar. Kırmızı et, yüksek pürin içeriğine sahip olabilir ve gut hastalarında gut ataklarını tetikleyebilir. Ayrıca, kırmızı et, doymuş yağlar ve kolestrol açısından da zengindir ve gut hastaları için önerilmeyebilir.

Ancak, gut hastaları, kırmızı eti tamamen kesmek zorunda değillerdir. Uygun miktarda tüketildiğinde, kırmızı et, besin değeri yüksek bir protein kaynağıdır. Gut hastaları, kırmızı eti az miktarda tüketerek, diğer sağlıklı protein kaynakları ile birleştirerek beslenmelerini çeşitlendirebilirler.

Örneğin, kırmızı eti pişirirken yağlı kısımlarını çıkararak, daha az yağlı etler tercih ederek ve pişirme yöntemini ızgara veya fırınlama gibi daha sağlıklı yöntemlere yönelerek, sağlıklı bir beslenme programı oluşturabilirler. Ancak, herhangi bir besin değişikliği yapmadan önce, gut hastaları mutlaka doktorlarına danışmalıdırlar.

Alkollü içecekler

Gut hastaları, alkollü içeceklerin tüketimi konusunda dikkatli olmalıdır. Özellikle bira, gut hastaları için riskli olabilir. Bira, yüksek pürin içeriğine sahip olduğu gibi, maya da içerir. Maya, pürin bakımından zengin olduğundan, gut hastalarında gut ataklarını tetikleyebilir.

Ayrıca, alkollü içecekler, dehidrasyona yol açarak, idrar yolu yoluyla ürik asit atılımını azaltabilir. Bu da gut hastalarında ürik asit birikmesine neden olabilir.

Ancak, alkollü içeceklerin tamamen kesilmesi gerekmez. Gut hastaları, uygun miktarda alkol tüketerek, diğer sağlıklı beslenme ve yaşam tarzı önerilerine uyarak, gut ataklarını önleyebilirler. Herhangi bir alkol tüketmeden önce, gut hastaları mutlaka doktorlarına danışmalıdırlar.

Kuru baklagiller

Kuru baklagiller, yüksek pürin içeriği nedeniyle gut hastaları için riskli olabilir. Bu nedenle, gut hastaları kuru baklagilleri sınırlamalı veya tüketmemelidir. Ancak, kuru baklagiller sağlıklı bir besin kaynağıdır ve gut hastaları bunları tamamen kesmek zorunda değillerdir. Gut hastaları, uygun porsiyonlarda kuru baklagilleri tüketebilirler.

Gut hastaları, kuru baklagilleri tüketirken, pişirme yöntemine de dikkat etmelidir. Kuru baklagilleri uzun süre kaynatmak, pürin oranını artırabilir. Bu nedenle, gut hastaları kuru baklagilleri haşlayarak veya düdüklü tencere kullanarak daha hızlı pişirebilirler. Ayrıca, gut hastaları kuru baklagilleri iyi çiğnemeli ve yavaş yavaş tüketmelidir.

Gut hastaları, kuru baklagilleri tüketirken, diğer pürinli yiyeceklerden kaçınmalı veya sınırlamalıdır. Örneğin, kuru baklagilleri birlikte tüketmek yerine, sebzelerle veya düşük pürinli protein kaynaklarıyla birlikte tüketmek daha uygun olabilir.