Her gün çay içmek tip-2 diyabet riskini azaltabilir mi?

Sağlıklı beslenmenin birçok sağlık problemininin oluşmasında riski azalttığını konuşuyoruz. Bitki çaylarının genellikle kilo verme üzerindeki etkileri üzerinde duruluyor. Ancak çay içmek diyabet olmanızı engelleyebilir mi? Uzmanlar bu sorunun cevabını bulmak için yola çıkmış, bakalım sonuçlar nasıl?

Tip-2 diyabet ve beslenme ilişkisi nedir?

Vücutta kan şekeri regülasyonunun sağlanamaması durumunda ortaya çıkan tip-2 diyabet, genellikle vücudun kan şekeri kontrolünden sorumlu hormon olan insüline doğru şekilde yanıt verememesi sonucu gelişir, erken zamanda ilaç ve beslenme ile müdahale edilmediğinde yüksek tansiyon, kalp damar hastalıkları, sinir hasarı, görme kaybı ve böbrek hasarı gibi çeşitli rahatsızlıklara neden olur.

Büyük ölçüde sağlıksız beslenme ve dengesiz bir yaşam tarzının sonucu oluşan diyabet ; yaşlanma, aşırı kilo ve obezite ile güçlü bir şekilde ilişkilidir. Bu yüzden fiziksel aktivite ve sağlıklı bir beslenme ile tip-2 diyabet gelişim riski azaltılabilir. Bu amaçla besinler üzerinde yapılan çalışmalarda çay içmek ve diyabet gelişimi üzerindeki ilişki incelenmiş ve ortaya ilham veren sonuçlar çıkmıştır.

Çay içmek tip-2 diyabet gelişim riskini azaltmada etkili midir?

Çin’de yapılan gözlemsel bir çalışma, düzenli çay içmenin kan şekeri düzeylerini iyileştirebileceğini ve insülin direncini azaltarak tip-2 diyabet riskini azaltabileceğini öne sürmüştür.

Araştırmaya Çin’in sekiz eyaletinden 20-80 yaş arası toplam 562 erkek, 1361 kadın katılmış ve bunlardan 436’sının diyabetli, 352’sinin prediyabeti ve 1135’inin ise sağlıklı bireyler olduğu bildirilmiştir. 1923 kişiden 1000’inin sürekli çay içicisi olduğu tespit edilmiş ve bunlara farklı çay türleri içirilmiştir; 300 kişi yeşil çay, 125 kişi siyah çay, 521 kişi koyu çay ve 54 kişi diğer çaylardan içmiştir. Çayların hepsi şekersiz verilmiştir. Araştırma sürecinde çay tüketim sıklığı ile idrardaki glikoz atımı arasında herhangi bir ilişki olup olmadığını incelemek için idrar glikoz-kreatin oranı kullanılmıştır, insülin direnci ölçülmüş ve oral glukoz tolerans testleri kaydedilmiştir.

Araştırma sonunda her gün çay içen kişilerin idrarlarından daha fazla glikoz atıldığı ve insülin direncinin azaldığı bulunmuştur. Ayrıca hiç çay içmeyenlerle karşılaştırıldığında prediyabet riskinin %15, tip 2 diyabet riskinin ise %28 azaldığı tespit edilmiştir.

Yapılan başka bir çalışmada yeşil çay, oolong çayı ve siyah çay gibi farklı çay türleri içmenin diyabet riski üzerindeki etkileri araştırılmış ve 1-3 fincan çay içmenin tip 2 diyabet riskini biraz azalttığını ancak günde 4 veya daha fazla fincan çay içmenin %17 daha düşük riskle bağlantılı olduğu bulunmuştur.

Yapılan son mevcut çalışma, diyetinize günlük bir fincan çay eklemenin kan şekeri düzeylerini sağlıklı aralıkta tutmanıza yardımcı olabileceğini öne sürmüştür. Diğer araştırmalar, günlük yeşil çay tüketiminin, diyabetli kişilerde daha düşük tip 2 diyabet riski ve ölüm riski ile bağlantılı olduğunu göstermektedir.

Farklı bir çalışma; siyah, yeşil ve oolong çay tüketiminin tip 2 diyabet riski üzerindeki etkilerini araştırmak için sekiz ülkeden 19 kohort çalışmasının meta-analizini gerçekleştirmiş ve günde 4 veya daha fazla fincan çay içmenin diyabet riskini azaltabileceğini bulmuştur. Ancak sonuçları doğrulamak için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.

Hangi çay türü diyabete daha fazla fayda sağlar?

Araştırma sonucundaki bulgular;  faydalı mikroorganizmaları içeren benzersiz fermantasyon sürecine sahip bir çay türü olan koyu çay (pu’er tea olarak bilinen fermente bir çay türü) içen kişilerde kan şekeri regülasyonunun daha iyi olduğunu göstermiştir.

Ayrıca çalışmada koyu çayın, idrarla glikoz atılımını ve vücudun insüline duyarlılığını artırabileceği üzerinde de durulmuştur. Ancak burada çay içmenin yalnızca bir yardımcı olabileceği, tek başına kan şekerini düzenleme fonksiyonunun yetersiz kalacağı vurgulanmalıdır.

Ek olarak araştırmacılar çayın idrardaki glikoz atımını hızlandırmasının çaydaki biyoaktif bileşiklerin böbrekler üzerindeki bir etkisinden kaynaklı da olabileceğini, bu yüzden net bir sonuç çıkarılamayacağını da vurgulamaktadır.

Yukarıda bahsettiğimiz çay türü ülkemizde çok da tüketilmeyen hatta çoğu kişi tarafından bilinmeyen bir çay türü, peki bizim en iyi bilip tükettiğimiz iki çay üzerinden karşılaştırma yapacak olursak: Yeşil çay mı yoksa siyah çay mı kan şekeri regülasyonu üzerinde daha fazla rol oynar?

Öncelikle yeşil çayın içerisinde daha fazla miktarda polifenol bulunur, ayrıca yeşil çayın fermente edilmemiş, siyah çayın ise fermente bir ürün olması polifenol içeriklerinde yeşil çayın siyah çaya göre daha baskın olmasının bir nedenidir. Karmaşık bir biyokimyasal reaksiyon yoluyla yeşil çay, hücrelerin şekeri daha iyi metabolize edebilmeleri için hassaslaşmasına yardımcı olur. Yeşil çay, metabolik sistemin daha iyi çalışmasına yardımcı olduğundan kan şekerini regüle etmede yardımcıdır. Yani yeşil çay diyabetik bireylerde daha iyi sonuçlar verebilir.

Çayın diğer sağlık yararlarına dair kanıtlar var mıdır?

Bir süredir çayın sağlığa faydalarını konu alan çokça çalışma yapılmaktadır. Özellikle çaydaki polifenollerin yaşlanma karşıtı özelliklere ve kardiyovasküler faydalara sahip olduğu, bazı kanser türlerine karşı korumaya yardımcı olduğu bilinmektedir. Ayrıca bazı çalışmalar çay ve kahve tüketmenin tüm nedenlere bağlı ölüm oranlarının azalmasıyla bağlantılı olduğunu bulmuştur.

Etki için günde kaç bardak çay içilmeli?

Çin Sağlık ve Beslenme Araştırması'ndaki 5.199 yetişkin katılımcının verileri 1997’den 2009’a kadar analiz edilmiş, çalışmanın başında diyabet hastası olmayan katılımcıların çay tüketimleri anketlerden toplanmış ve toplamda katılımcıların %45.76’sının çay içtiği bildirilmiş ve çalışma boyunca kohortun %10 unda tip-2 diyabet gelişmiştir.

Daha sonra araştırmacılar, tip 2 diyabet riski ile çay tüketimi arasındaki bağlantıyı araştıran 1.076.311 katılımcıyla 19 kohort çalışmasının sistematik bir incelemesini gerçekleştirmiş ve araştırmacılar, günde 1-3 bardak çay içenlerin, içmeyenlere göre tip 2 diyabet riskinin %4 daha düşük olduğunu bulmuştur. Ancak günde en az dört fincan çay içenlerin tip 2 diyabete yakalanma riskinin çay içmeyenlere göre %17 daha düşük olduğu görülmüştür.

Diyabet ve Metabolizma Dergisi'nde 2013 yılında yayınlanan bir araştırma incelemesi, diyabet için bir risk faktörü olan obezitenin yanı sıra diyabet söz konusu olduğunda çayın potansiyel faydalarını özetlemiştir. Günde 6 veya daha fazla fincan yeşil çay içen kişilerin, haftada bir fincandan daha az yeşil çay içen kişilere kıyasla tip 2 diyabete yakalanma olasılığının yüzde 33 daha az olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca Tayvan'da yapılan bir araştırmada, on yıldan fazla bir süredir düzenli olarak yeşil çay içen kişilerin, düzenli yeşil çay tüketicisi olmayanlara göre daha ince bellere ve daha düşük vücut yağ bileşimine sahip olduklarını ortaya çıkardığı da rapor edilmiştir.

Çay diyabet riskini nasıl azaltabilir?

Çayın, insülin direncini azalttığı ve endotel fonksiyonunu iyileştirdiği (bağışıklık tepkisini, kan pıhtılaşmasını ve kan damarlarının genişlemesini veya daralmasını düzenlemek için önemlidir) gösterilen EGCG gibi gıda polifenollerini içerdiği bilinmektedir. Bu etkilerin glikoz homeostazisi üzerinde faydalı etkileri olabilir ve diyabet riskini iyileştirebilir.

Çaydaki polifenoller ve kateşinler vücudun insüline duyarlılığını artırabilir veya reaktif oksijen türlerinin temizleyicisi olarak görev yapabilir. Bununla birlikte, herhangi bir fincan çaydaki polifenol ve kateşin miktarı, çayın türüne, çay yapraklarının nasıl hazırlandığı, saklandığına ve çaya başka hangi bileşenlerin eklendiğine bağlı olarak büyük ölçüde değişiklik gösterir.

Diğer çalışmalar, yeşil çayın farelerde insülin üretimini artırarak kan şekeri düzeylerini azaltabileceğini bulmuştur. Bu arada siyah çayın, antioksidan ve antiinflamatuar etkileri olan yüksek düzeyde teaflavinlere sahip olduğu bilinmektedir. Siyah çay ayrıca beyaz yağın kahverengi yağa geçişini teşvik ederek diyabet için bir risk faktörü olan obeziteyi de engelleyebilir, böylece kilo kaybına ve dolaylı olarak da olsa kan şekeri düzenlenmesine yardımcı olabilir. 

Zaten şeker ilavesiz çay içmeyi seviyorsanız, bu çalışma her gün çay içmenin bir zararı olmayacağını ve hatta yardımcı olabileceğini öne sürmektedir. Ancak tip-2 diyabet için en önemli şey temel sağlık davranışlarını düzenlemektir: fiziksel olarak aktif olmak, yeterli lif ve protein içeren sağlıklı bir diyet uygulamak, kan şekeri kontrolünün iyi olduğu bir vücut ağırlığını korumak ve tütün kullanımını azaltmak veya ortadan kaldırmak. Aksi takdirde küçük faydaları olsa da hiçbir besinden mucize etki beklenemez.