Stres kırığı nedir?

Stres kırığı, kemikte oluşan küçük çatlaklara denir. Stres kırığı sıklıkla ve aşırı kullanımdan kaynaklanan tekrarlayan kuvvetten kaynaklanır.  Örneğin tekrar tekrar yukarı ve aşağı zıplamak veya uzun mesafeler koşmak gibi aktiviteler stres kırığına neden olur. Osteoporoz nedeniyle zayıflamış bir kemiğin normal kullanımı sonucunda da stres kırıkları meydana gelebilir. 

Alt bacak ve ayağın ağırlık taşıyan kemikleri, stres kırıklarına en duyarlı bölgelerdir. Stres kırıkları en çok uzun mesafelerde ağır çantalar taşıyan atletizm sporcularında ve askerlerde görülür. Aynı zamanda fitness yapanlarda ve diğer kişilerde de görülebilir. 

Stres Kırığı Sebepleri Nelerdir?

Fiziksel aktivitede ani artışlar, stres kırıklarının en yaygın nedenleri arasında yer alır. Bu durum, haftada yapılan egzersiz gününü artırmak gibi artan aktivite sıklığını sonucu oluşabilir. Ayrıca, daha uzun mesafeler koşmak gibi aktivite uzunluğu veya yoğunluğu da buna neden olabilir.

Aşağıda stres kırığının sebepleri listelenmiştir.

• Kötü kondisyon: Stres kırıkları, ani ve hızlı bir hareketten kaynaklanabilir. Bu durum bir egzersiz rutinine yeni başlayan kişilerde yaygın olarak görülmektedir, ancak stres kırıklarına deneyimli sporcularda da rastlanmaktadır. Örneğin kış aylarında daha az egzersiz yapan koşucular, bir sonraki sezonun sonunda dikkatli bir şekilde başlamak yerine her zamanki kilometrelerinde koşmaya başlayabilirler. Stres kırıkları, sporcular sadece aktivite seviyelerini yükseltmek ile kalmayıp aynı zamanda herhangi bir rahatsızlığı bastırıp vücutlarının iyileşmesine izin vermediğinde görülebilir. 
• Yanlış teknik: Ayağınızın yere çarptığında darbeyi emme şeklini değiştiren herhangi bir şey, stres kırığı riskini artırabilir. Örneğin kişinin sahip olduğu rahatsızlık yürürken veya koşarken ayağa verilen ağırlığı etkileyebilir.  
• Kemiklerin yetersizliği: Osteoporoz ve bazı uzun süreli ilaçlar gibi kemik gücünü ve yoğunluğunu azaltan durumlar, kişi yalnızca günlük rutinini yapıyor olsa bile stres kırığı riskini artırabilir. Örneğin stres kırıklarının görülme olasılığı, vücutta D vitamini seviyelerinin daha düşük olduğu kış aylarında daha fazladır. 

Bununla birlikte araştırmalarda, kadın sporcuların erkek sporculara göre stres kırıklarına daha yatkın olduğu gösterilmiştir. Bu durum ise kemik yoğunluğunun azalmasından kaynaklanıyor olabilir. Aşırı diyet veya egzersiz birbiri ile bağlantılı olan üç hastalığa neden olabilir. Bu hatalıklar, yeme bozuklukları, menstrüel disfonksiyon ve erken osteoporozdur. Kadın bir sporcuda görülen kemik kütlesi azalması, stres kırığı riskini artırabilir. 

• Uygun olmayan ekipman: Şok emici özelliklerini kaybetmiş, yıpranmış veya kırılgan ayakkabılar giymek stres kırıklarına sebep olabilir.
• Yüzeydeki değişiklik: Antrenman yüzeyinde görülen değişiklikler, stres kırığı riskine yol açabilir. Bir tenis oyuncusunun çim korttan sert bir korta geçmesi veya bir kişinin koşu bandından açık hava parkuruna geçmesi, buna örnektir. 

Stres kırığına neden olan diğer sebepler ise şu şekildedir.

• Yaş: Daha yaşlı sporcularda osteoporoz gibi kemik yoğunluğu sorunları bulunabilir. Zayıflamış kemik, sağlıklı kemikten daha erken bir stres reaksiyonu ve kırılma geliştirebilir. 
• Vücut ağırlığı: Düşük BMI'si olan veya zayıf olan bir kişi zayıflamış kemiklere sahip olabilirken, BMI'si yüksek olan ve vücut ağırlığı ile tekrarlayan yükleme yapan bir kişi de stres kırığı yaşayabilir. 
• Anatomi: Ayaktaki anormallikler, ayağın yere nasıl değdiği üzerinde etkili olabilir. Bunyonlar, tendinit ve düşük veya yüksek kemerler, ayak bozukluklarının örnekleridir. Kas zayıflığı, dengesizlikler ve esneklik eksikliği tüm olası nedenlerdir.
• Cinsiyet: Düzensiz adet dönemine sahip veya adet görmeyen kadınlarda stres kırığı görülebilir. 

Stres Kırığı Belirtileri Nedir?

Stres kırığında en sık görülen semptom ayak veya ayak bileğindeki ağrıdır. Bu bölgelerdeki ağrı genellikle yavaş yavaş ortaya çıkar ve ağırlık taşıma aktivitesi sırasında daha da kötüleşir. 

Stres kırığının belirtileri aşağıda listelenmiştir.

• Kırık bölgesinde ağrı ve şişlik
• Kırık bölgesinde morarma
• Kemiğe dokunulduğunda hassasiyet veya belirgin ağrı
• Bir aktiviteye başlamanın ardından başlayan ve dinlenme ile geçen ağrı
• Aktivite süresince var olan ve aktivite bittikten sonra geçmeyen veya yoğunlaşan ağrı 
• Dinlenirken, normal aktivite sırasında veya günlük yürüyüş sırasında ortaya çıkan ağrı

Stres Kırığı Kimlerde Görülür?

Yapılan araştırmalara göre tenis, atletizm, jimnastik ve basketbola katılan sporcularda stres kırıkları yaygın olarak görülmektedir. Bu aktivitelerde görülen ayağın tekrar tekrar yere çarpması yaralanmaya neden olabilir. Bu nedenle sporcular, antrenman veya yarışmalar arasında yeterince dinlenmezler ise stres kırıkları geliştirme tehlikesi yükselir.

Koşu gibi tekrarlayan spor aktiviteleri yapan her yaştan insan stres kırıkları için risk altındadır. Tıbbi araştırmalara göre, kadın sporcular erkek sporculara göre daha fazla stres kırığından yaşamaktadır. Yeme sorunları, amenore ve osteoporozu içeren "kadın atlet üçlüsü", birçok ortopedi doktoru tarafından stres kırığı ile ilişkilendirilmektedir. Kadınlarda kemik kütlesi azaldıkça stres kırıklarının meydana gelme olasılığı daha fazla olmaktadır. 

Stres Kırığı Önleme Yöntemleri Nedir?

Bazı basit uygulamalar stres kırıklarını önlemeye fayda sağlayabilir. Aşağıda stres kırığını önleme yöntemlerinden bazıları listelenmiştir.

• Egzersiz değişiklikleri yavaş yapılmalıdır: Herhangi bir yeni egzersize yavaş bir şekilde başlamalı ve kademeli olarak ilerlemelidir. Aynı zamanda egzersiz miktarı haftada %10'dan fazla artırılmamalıdır. 
• Uygun ayakkabı kullanımına dikkat edilmelidir. Ayakkabıların ayağınıza tam oturduğundan ve yapılan aktiviteye uygun ayakkabı tercih edildiğinden emin olunmalıdır. 
• Egzersiz programına çapraz antrenman eklenebilir: Vücudun belirli bir bölümünü sürekli strese sokmamak için egzersiz programına düşük etkili aktivitelerin eklenmesi tavsiye edilir. 
• Doğru beslenme planı uygulanmalıdır: Kemikleri güçlü tutmak için öğünlerden yeterli kalsiyum, D vitamini ve diğer besinlerin yeteri miktarda alındığından emin olunmalıdır. 
• Kuvvet antrenmanı yapılmalıdır: Erken kas yorgunluğunun önüne geçmeye yardımcı olmak için ve yaşlanma ile beraber ortaya çıkan kemik yoğunluğu kaybını önlemeye katkı sağlamak için kuvvet antrenmanı önerilir.

Stres Kırığı Nasıl Tedavi Edilir?

Stres kırıklarını tedavi etmek için çeşitli yöntemler bulunur. Doktor kırığın yeri ve ciddiyetine bağlı olarak bu tedavi yöntemlerini uygulamaktadır. 

Aşağıda stres kırığı tedavisinde kullanılan yöntemler verilmiştir. 

• Fizik tedavi: Fizik tedavi, stres kırıklarında kullanılan tedavi yöntemlerinden biridir. Fizik tedavi yönteminde su terapileri ve basınç uygulamaları ile kırık oluşumu tedavi edilmektedir. Aynı zamanda egzersizler ile stres kırığı olan bölgenin güçlendirilmesi sağlanmaktadır. 
• ESWT Tedavisi: Stres kırığında kullanılan ESWT tedavisi, tedavi yönteminde ses dalgaları kullanılmaktadır. Bu tedavi yönteminde kırık olan bölgenin hızlı bir biçimde tedavi edilmesi amaçlanmaktadır.
• PRP Tedavisi: PRP tedavisi, stres kırığı yaşayan kişinin kendi kanı ile elde edilen trombositlerin enjekte edilmesine dayanmaktadır. Bu yöntem ile kemik dokusunun kendi kendine iyileşmesi amaçlanmaktadır.
• Ameliyat: Stres kırığının cerrahi olmayan tedavi yöntemleri ile tedavi edilemediği durumlarda, cerrahi yöntemlere başvurulmaktadır. Ameliyat yöntemi ile kırılan kemik dokusu temizlenmekte ve ihtiyaç duyulduğu durumlarda vidalama işlemleri gerçekleştirilmektedir. 

Kırık olan bölgenin iyileşme süreci kırılan kemiğin konumu, durumu ve hastanın kemik ölçüm değerlerine bağlı olarak farklılık göstermektedir. Kişinin bu süreçte kendini fizyolojik olarak zorlamamaya çalışması, ideal kilosunu koruması ve  bağışıklık sistemini güçlü tutması önemlidir. 

Buna ek olarak, stres kırığı tedavisinde kullanılan diğer tedavi yöntemleri şunlardır.

• Stres kırıklarının meydana gelmesinde, tekrarlayan stres ve aşırı kullanım rol oynamaktadır. Bu sebeple de stres kırığına yol açan aktivitenin durdurulması önerilebilir. 
• Yaralı olan bölgeye yaklaşık 10 dakika buz torbası uygulanabilir veya  üç ila beş dakika buz masajı yapılabilir. 
• Ayak bileğinde ve bacakta şişlik bulunduğunda, doğru pozisyonda durarak şişlik azaltılabilir. Bunun için sırt üstü uzanırken bacağı yerden kaldırılmalı ve ayağı kalp seviyesinin üzerine yükseltilmelidir.
• Kırık olan bölgede şişliğin ve ağrının iyileşmesine yardımcı olmak için nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar önerilebilir. 
• Bacakta ve ayakta oluşan stresi azaltmak için koruyucu ayakkabı kullanımı önerilir. Sert tabana sahip bir ayakkabı, tahta tabanlı bir sandalet veya sert tabanlı bir ameliyat sonrası ayakkabı, bunun için faydalıdır.

• Yaklaşık iki ila sekiz hafta dinlenme önerilebilir. 

• Doktora danıştıktan sonra, yüzme veya bisiklete binme gibi darbe içermeyen egzersizlerle çapraz antrenman önerilebilir. Uzun süreler boyunca düşük etkili aktivitelerin uygulanmasından sonra yüksek yoğunluklu egzersizlere geçilebilir. Fiziksel terapi, aktivitelere devam etmede ve tekrar yaralanmayı önlemek için gerekli değişiklikleri yapmada faydalı olabilir.
• Stres kırığının iyileşme sürecinde ayağa veya bacağa ağırlık vermek için koltuk değneği kullanımı önerilebilir. 

Stres kırığından kurtulmak ne kadar sürer?

Stres kırığı, ağrı hissedildiği sürece o bölgede bulunan kemiğin hala kırılgan olduğu ve o bölgede tekrar kırılabileceği anlamına gelir. Stres kırığının iyileşme süresi altı ila sekiz haftadır. Bu sebeple de kırık tedavi edilmediği sürece yapılan aktivitelerin durdurulması önemlidir. Stres kırığı olan bölgenin tamamen iyileştiğinden emin olmak için ve egzersize devam etmek için mutlaka bir doktora danışılmalıdır. 

Stres Kırığı için Hangi Doktora Gidilmelidir?

Stres kırığı belirtileri yaşayan kişilerin, teşhis ve tedavi için bir ortopedi doktoruna başvurmaları gerekmektedir.

Stres Kırığı Tedavisinde Hangi Besinler Tüketilmelidir?

Yapılan egzersiz miktarı ve yoğunluğu yükseldikçe, vücudun enerji ihtiyacı da artar. Egzersiz sırasında çalışan kasların iyileşmesi için yeterli besin ve kalori alımı önemlidir. Özellikle yeterli karbonhidrat alımına dikkat edilmelidir. Tam buğday ekmeği , makarna, pirinç , tortilla, kinoa ve meyve gibi karbonhidrat bakımından zengin besinler tercih edilebilir. Ayrıca, egzersize başlarken, vücudun yeterli enerjiye sahip olması için öğünlerin atlanmaması önemlidir. Gün içerisinde alınan kalori miktarının yeterli olması aynı zamanda kemiklerin korunmasında ihtiyaç duyulan vitamin ve minerallerin alımı için de gereklidir. 

D vitamini ve kalsiyum, yeni kemik oluşumunda ve bulunan kemiklerin korunmasında önemli bir role sahiptir. Bu nedenle de günde en az dört porsiyon yüksek kalsiyum içeren gıdalar tüketilmelidir. Bir porsiyon, 1 su bardağı kalsiyum ile zenginleştirilmiş süt, 1/2 su bardağı kalsiyumla zenginleştirilmiş portakal suyu, 1/2 su bardağı beyaz fasulye, 10 badem, 1/2 su bardağı kalsiyumla zenginleştirilmiş tahıl, 1 su bardağı yoğurt, 2 dilim peynir, veya 85 gram balığın tümü bir porsiyon olarak kabul edilir. Bu yiyeceklerin çoğu (özellikle inek veya soya sütü) D vitamini ile güçlendirilmiş besinlerdir. 

Sağlıklı yağlar, vücuttaki yoğun aktivitenin yol açtığı iltihabı azaltmada etkilidir. Vücutta uzun süreli ve aşırı iltihaplanma, çeşitli hastalıklara ve yaralanmalara yol açabilir.  Bu nedenle de yeterli miktarda sağlıklı yağ tüketimi önemlidir. Somon , uskumru , ringa balığı, göl alabalığı, sardalya ve albacore ton balığı gibi yağlı balıklar, sağlıklı yağlar açısından zengin besinlerdir. Bu besinlere ek olarak, ceviz , avokado, zeytinyağı , ayçiçeği, susam ve kabak çekirdeği de sağlıklı yağlar arasında yer almaktadır.