Ülseratif kolitte beslenme nasıl olmalıdır?

Son yıllarda batı tarzı fazla yağlı, fast food beslenme düzenine ağırlık verilmesiyle özellikle sindirim sisteminde ciddi sağlık problemleri ortaya çıkmaktadır. Ülseratif kolit de bunlardan biridir. Günlük hayatı etkileyen birçok belirtisi olan ülseratif kolitte beslenme, semptomları hafifletebilmek için önem kazanmaktadır. Bugün yazımızda ülseratif kolitin ne olduğuna, bu hastalıkta nasıl beslenilmesi gerektiğine, uzak durulması ve yenilmesi gereken gıdalara değindik, faydalı olmasını ümit ediyoruz, keyifli okumalar…

Ülseratif kolit nedir?

Ülseratif kolit kalın bağırsağın iç yüzeyini döşeyen tabakanın iltihaplanması durumudur. Mukozada iltihap ve kanayan yaralara (ülser) yol açar. Kronik bir inflamatuvar bağırsak hastalığıdır. Kanlı ishal, makattan kan ve sümüksü madde gelmesi, karın ağrısı, yorgunluk, iştahsızlık ve kilo kaybı, kansızlık gibi çok çeşitli semptomlarla kendini belli edebilir.

Ülseratif kolitte beslenme etkili midir?

Ülseratif koliti olan insanlar için tek bir diyet çeşidi yoktur, ancak semptomları tetikleyen gıdaları belirlemek ve ortadan kaldırmak rahatsızlığı azaltmaya yardımcı olabilir. Bununla birlikte hastalığın kesin nedeninin bilinmemesi, çevresel, genetik faktörler ve kötü beslenmenin hastalıkta etkili olabileceği düşüncesi sağlıklı ve dengeli bir diyetin ülseratif kolitin yönetilmesine yardımcı olabileceği varsayımını güçlendirmektedir.

Bir kişinin diyeti çeşitli potansiyel tetikleyiciler içerebilir, bu nedenle ülseratif koliti olan birinin hangi gıdanın güvenli olduğunu bulması zor bir süreç olabilir.

Ülseratif kolitli bireyler çeşitli yiyecekleri tüketemeyebilecekleri için bu kişilerde besin eksikliği riski daha yüksektir. Besin emilimiyle ilgili sorunlar gibi diğer faktörler de buna katkıda bulunabilir. Bu yüzden beslenme ülseratif kolitte önemlidir.

Ülseratif kolitli bireyler hangi besinleri tüketebilir?

Ülseratif kolitli bir kişinin demir, kalsiyum ve A vitamininden yüksek yiyecekler yemesi önerilir.

Ülseratif koliti olan biri için daha uygun yiyecek seçeneklerinden bazıları şunlardır:

●Omega-3 açısından zengin besinler: Somon, uskumru, ceviz, keten tohumu, kenevir ve chia tohumları gibi yiyecekler, ülseratif kolitli kişiler için sağlık yararları olabilecek bol miktarda omega-3 yağ asidi içerir. Uluslararası İnflamatuar Bağırsak Hastalıkları Araştırma Örgütü (IOIBD), ekonomik durumu olanlar için bu gıdaların daha fazla alınmasını önermektedir.

●Bazı probiyotik gıdalar: Bağırsaktaki iyi bakteri sayısını artırarak bağırsak sağlığının korunmasına yardımcı olurlar. Bazı araştırmalar, düzenli olarak probiyotik kullanmanın ülseratif kolit alevlenmelerini ve semptomlarını azaltmaya yardımcı olabileceğini göstermiştir.

●Düşük lifli meyveler: Ülseratif kolitli bireylerde genelde ishal şikayeti görüldüğünden düşük lifli gıdalar tercih edilmesi daha doğru olacaktır. Muz, kavun ve pişmiş meyveler ülseratif kolit hastaları için uygun seçenekler olabilir. 

●Rafine tahıllar: Rafine tahılların sindirimi tam tahıllardan daha kolay olabilir. Patates, beyaz makarna, glutensiz ekmek, beyaz pirinç ve yulaf ezmesi gibi besinler rafine tahıl türleridir. 

●Protein kaynağı: Kırmızı et haricindeki protein kaynakları ülseratif koliti olan biri için daha uygun olabilir. Bunlara balık, tavuk, yumurta örnek verilebilir.

●Pişmiş sebzeler: Ülseratif koliti olan kişiler, kabuksuz pişmiş sebzeleri daha iyi tolere edebilir. 

●Bol miktarda sıvı: Ülseratif kolit gibi rahatsızlıkları olan kişilerin, ishal sonrasında vücuttaki sıvı kaybını dengeleyebilmesi için fazladan sıvı almaları gerekebilir.

●Diyet takviyeleri: Oral vitamin takviyeleri ve protein karışımları, ülseratif koliti olan kişilerin yeterli besin almasına yardımcı olabilir. Bununla birlikte, bir kişi takviye almaya başlamadan önce mutlaka bir doktora danışmalıdır.

Ülseratif kolitli bireylerin kaçınması gereken yiyecekler nelerdir?

Bazı gıdalar ülseratif kolit için potansiyel tetikleyici görevi görebilir. Bu gıdalar şunlardır:

●Laktozlu ürünler: Laktoz, süt, peynir ve yoğurt gibi süt ürünlerinde bulunan bir şekerdir. Laktoz, ülseratif koliti olan tüm insanlar için sorunlu olmasa da, bu ürünler bazı kişilerde semptomları tetikleyebilir.

●Kırmızı et ve işlenmiş etler: Uluslararası İnflamatuvar Bağırsak Hastalıkları Araştırmaları Örgütü (IOIBD), ülseratif koliti olan kişilerin semptomlarındaki kötüleşmeyi önlemek için bu gıdaların alımını sınırlamalarını önerir.

●Alkol: Şarap, bira ve likör gibi alkollü içecekler bazı kişilerde ülseratif kolit semptomlarını tetikleyebilir.

●Gazlı içecekler: Bazı gazlı içecekler ve biralar, sindirim sistemini tahriş edebilen ve gaza neden olabilen karbonat içerir. 2022'de yapılan bir araştırmada, gazlı meşrubat içimi yüksek olan Arap popülasyonunda daha yüksek ülseratif kolit gelişme riski tespit edilmiştir.

●Emilemeyen şekerler: Sorbitol ve mannitol gibi yapay tatlandırıcıların tüketilmesi semptomları tetikleyebilir. Erik, armut ve şeftali gibi bazı meyvelerdeki şekerlerin de vücut tarafından emilmesi zor olabilir ve semptomları kötüleştirebilir.

●Çözünmeyen lifli gıdalar: Bunlar arasında brokoli gibi çiğ yeşil sebzeler, bütün kuruyemişler, kepekli tahıllar ve kabuklu meyveler bulunur. Bağırsak hareketlerinin sayısını, gaz miktarını ve karın kramplarını artırarak semptomları tetikleyebilirler.

●Şekerli yiyecekler: Kekler, hamur işleri, şekerlemeler ve meyve suları ülseratif kolit alevlenmesini tetikleyebilir.

●Yüksek yağlı yiyecekler: Ülseratif koliti olan bir kişi, tereyağı, yağlı etler ve hindistan cevizi gibi yüksek yağlı yiyeceklerden ve kızartmalardan kaçınmalıdır.

●Baharatlı yiyecekler:  Baharatlı yiyecekler mukozadaki iltihabı tetikleyebilir veya kötüleştirebilir.

●Gluten: Buğday, çavdar ve arpada bulunan bir protein olan gluten, ülseratif kolitli bireylerde semptomları tetikleyebilir. Yapılan bir çalışmada glutensiz bir diyetin ülseratif kolitli bireylerde semptomları ve alevlenmeleri azalttığı bulunmuştur.

●Diyet emülgatörleri: Uluslararası İnflamatuvar Bağırsak Hastalıkları Araştırmaları Örgütü (IOIBD)'ne göre, ülseratif koliti olan kişiler, birçok işlenmiş gıdada bulunan karboksimetilselüloz ve polisorbat-80 gibi emülgatörlerin alımını sınırlamalıdır. 

Ülseratif kolitte diyet planı nasıl yapılır?

Ülseratif kolitli kişiler için tek tip bir diyet planı olmadığını daha önce de belirtmiştik. Her bireyin kendine özgü diyet planı olmalıdır. Bunun için en iyi yol bir gıda günlüğü tutarak ülseratif koliti olan bireyin potansiyel diyet tetikleyicilerini belirlemesidir. Gıda günlüğü; her seferinde bir yiyecek eklenerek eklenen yiyeceği takiben semptomların değerlendirilerek yiyeceğin güvenli bir seçim olup olmadığının belirlenmesi mantığına dayanır.

Bireyin diyet planı şunları içermelidir:

●Yenecek yiyecekler: Bu, bir kişinin semptomlarını şiddetlendirmeyeceğini bildiği yiyeceklerden oluşacaktır.

●Kaçınılması gereken yiyecekler: Bir diyet planı, tetikleyici olduğu bilinen belirli yiyecekleri de listelemelidir.

●Dengeli beslenme: Ülseratif kolitli kişiler için en önemli komplikasyonlardan biri, belirli gıda toleransları nedeniyle yetersiz beslenmedir. Bir birey beslenmenin faydalarından en iyi şekilde faydalanabilmek için, gıdalardan kaçınmak yerine onları değiştirmenin yollarını aramalıdır. Örneğin, bir meyve veya sebzeyi soymak veya pişirmek, onu daha tolere edilebilir hale getirebilir.

●Takviyeler: Besin değeri yüksek bazı besleyici gıdalar ülseratif kolitli bireyler için sindirilebilir olmayabilir bu yüzden beslenmedeki bu eksikliğin telafi edilmesi gerekebilir. Bu durumlarda, yiyeceklerden alınamayan besin ögeleri takviye olarak alınmalıdır. Her insanın ihtiyaçları farklı olabileceğinden hangi takviyelerin en iyi olabileceği konusunda doktorunuza danışmalısınız.

●Tıbbi onay: Bir doktordan veya diyetisyenden onay almak uygun bir fikirdir. Bu profesyoneller tavsiyelerde bulunarak bireye dikkate almamış olabileceği alternatif yemek seçenekleri önerebilir.

Ülseratif kolitli bir birey, diyet planını oluşturduktan sonra bile yiyeceklerini ve semptomlarını kaydetmeye devam etmelidir. Çünkü ülseratif kolit semptomları zamanla değişebilir, bu nedenle diyetle ilgili değişiklikleri takip etmek ve kaydetmek önemlidir. Diyet planının ara sıra gözden geçirilmesi herhangi bir değişikliğin hesaba katılmasına yardımcı olacaktır. Belirtilerde kötüleşme veya daha sık meydana gelme durumunda doktora bilgi vermek de hayati önem taşır.

Bireysel diyet planlarının yanında ülseratif kolitte uygulanabilen Düşük FODMAP diyeti gibi bazı hazır diyetler ve planlar mevcuttur. Ancak bu diyet programları ülseratif koliti olan herkes için uygun olmayabilir. Diyet değiştirmek veya önceden hazırlanmış bir planı takip etmek isteyen herkes önce bir doktor veya diyetisyenle konuşmalı ve bu süreci bir sağlık profesyoneliyle yönetmelidir.