İşlediklerimizden misiniz? İşlemediklerimizden misiniz? Minimal işlenmiş ürünler nelerdir?

‘Daha az işlenmiş gıda tüketin.’ Neredeyse her sağlık uzmanından duyduğumuz bir tavsiye… Peki hiç nedenini merak edip sorgulayıp araştırdık mı? Hangi ürünler işlenmiş sayılır, işlenmiş gıda türleri neler, işlenmiş gıdaların sağlığımıza faydası ve zararları neler? Daha az paketli gıda tüketimi için tavsiyeler… Gelin hep birlikte merakımızı giderelim.

İşlenmiş Gıda Nedir?

Gıda işleme proseslerine göre gıdalar 4 kategoride değerlendirilebilir:

1- Bütün-tam gıdalar: Doğala yakın ya da doğal formunda bulunan gıdalar

2- Minimal işlenmiş gıdalar: Besin içeriğini değiştirmeksizin işlenen gıdalar

3- Orta derecede işlenmiş gıdalar: Bileşen ekleyip çıkarma yoluyla sık sık besin değerinde azalma meydana gelen gıdalar

4- Yüksek işlenmiş gıdalar: Uygulanan işlemler nedeniyle doğal formlarıyla hiçbir alakası olmayan, çok düşük besin değerine sahip gıdalar

ABD Tarım Bakanlığı (USDA) tarafından doğal durumu herhangi bir değişikliğe uğramış gıda olarak tanımlanan işlenmiş gıdalar, çoğu insanın asla yememeliyim diye düşündüğü fakat çoğu zaman kendine hakim olamadığı gıdalar arasında yer alıyor. Bir gıdanın "işlenmiş gıda" kategorisine girmesi için; koruyucular, tatlandırıcılar, besin öğeleri ve çeşitli katkı maddelerinin yanında, gıda ürünlerinde kullanımı yaygın olarak onaylanmış maddeler olan; tuz, şeker ve yağ gibi farklı bileşenlerin eklenmesiyle de olabilir.

İşlenmiş gıdalar içerisinde en masumu olarak karşımıza çıkan adında her ne kadar işlenmiş sözcüğü geçse de aslında küçük prosesler dışında besin değerinin korunduğu gıdalar olan minimal işlenmiş gıdalar, bir gıdanın kesme, doğrama gibi daha çok fiziksel görüntüsünde bir değişikliği hedefleyen gıdalardır. Örneğin marketlerde satılan doğranmış olarak satılan sebze, meyveler minimal işlenmiş gıda sınıfına girer. Minimal işlenmiş ürünler yüksek ya da orta işlenmiş gıdalara göre daha fazla lif, faydalı besin ögesi (esansiyel yağ asitleri gibi) içerir. Bir gıdanın işlenme derecesi arttıkça daha fazla eklenti tuz, şeker, rafine nişasta, sodyum, koruyucu, renklendirici içerir. Bazı minimal işlenmiş gıdalar şunlardır:

-tam tahıllı ekmekler

-süt/yoğurt

-sebze/meyveler

-et, tavuk, balık

-kurubaklagiller

-kuruyemişler (tuzsuz)

-taze fasulye/bakla

-organik sızma zeytinyağı

Şimdi de işlenmiş gıdaları genel olarak listeleyelim:

-Sucuk, salam, sosis

-Paketli atıştırmalıklar (çikolata, kek, gofret…)

-Fast-food ürünler (hamburger, pizza…)

-Gazlı içecekler

-Hazır soslar(ketçap, mayonez…)

-Paketli meyve suları

Diyette minimal işlenmiş/işlenmemiş gıdalara yer verilmesi sağlıklı bir kilo kaybı için çok önemlidir. Bu gıdalardan zengin bir diyet oluşturulduğunda depresyon, kalp rahatsızlıkları, tip-2 diyabet, kanser gibi pek çok rahatsızlığın görülme riski azalır. Ayrıca minimal işlenmiş gıdalar daha fazla protein ve lif içeriğine sahip olması ve genelde daha az kalori içermesinden dolayı kilo ve iştah kontrolünde önemli rol oynar.

Buraya kadar anlattıklarımız iyi hoş ama gerçekler de acıdır, bazen de canımız işlenmiş dediğimiz o ürünleri çekiyor, biraz gerçekçi olmakta fayda var. ’Ne yani hiç mi tüketmeyelim, birden nasıl hayatımızdan çıkaralım? ’. Bunlar haklılık payı olan isyanlar,  tabiki arada hepimiz bu gıdaları tüketebiliriz ama bizim burada anlatmak ve sizi aydınlatmaya çalıştığımız konu her şeyin bir ölçüsü olduğu gibi bunun da ölçü sınırları içerisinde olması, kendimizi bilerek tüketmek, bu ürünleri hayatımızın ortasına koymaktan ziyade ara sıra hayatımıza almak. Onun haricinde de bu ürünleri en faydalı haliyle değiştirmek. Sizlere birkaç taktik verelim:

• Canınız elma çektiğinde paketli bir elma suyu yerine elmanın kendisini yiyin.

• Canınız patates çektiğinde patatesi haşlayıp/fırınlayıp yiyin, patates cipsi almayın.

• Canınız tavuk çektiğinde nugget değil fırında kendi yaptığınız tavuğu yiyin.

• Canınız yer fısığı çektiğinde kavanozlarda satılan yer fıstığı ezmesi yerine kabuklu fıstık tercih edin.

• Canınız süt çektiğinde markete gidip dondurma almayın, süt için.

Bu tavsiyelerin mantığını anladınız, kendinize buna benzer bir tavsiye listesi oluşturabilirsiniz. Tekrarlayalım; amaç işlenmiş ürün tüketimini bir anda kesmek değil, zaten bunu da başarmak çok mümkün olmayacağı gibi aksine bu davranışımız onları yeme isteğimizi daha da artırabilir. Ölçülü, bilinçli tüketelim, unutmayalım ‘zehiri zehir yapan dozudur'.