Kolesterol nedir?

Kolesterol, vücudun birçok önemli işlevine yardımcı olan bir lipit türüdür. Lipitler suda parçalanmazlar, bu nedenle de kanda dağılmazlar. Bunun yerine, vücudun onlara ihtiyacı olan bölümlerine ulaşmak için kanınızda hareket ederler.

Karaciğer vücudun ihtiyaçlarını karşılayacak kadar kolesterol üretir. Vücudunuzdaki kolesterolün geri kalanı hayvansal gıdalardan gelir. Örneğin, et, kümes hayvanları ve süt ürünlerinin tümü diyet kolesterolü içermektedir. Bu gıdalarda yüksek miktarda doymuş ve trans yağ bulunur. Bu yağlar da karaciğerin normalden daha kolesterol üretmesine yol açar. Vücudun çok yüksek bir seviyedeki kolesterolden kurtulmak için çeşitli yollar izler.  Ancak bazen bu sistem olması gerektiği gibi çalışmaz veya aşırı yüklenme olur. Bu nedenle, kanınızda daha fazla kolesterol olabilir.  

Kolesterol kendi başına kötü değildir. Ancak çok fazla kolesterol almak kötüdür. Bu nedenle, vücudunuzun neden kolesterole ihtiyacı olduğunu bilmek önemlidir. Ayrıca kolesterol sayılarınızın ne anlama geldiğini ve gerekirse onları düşürmek için neler yapabileceğinizi anlamanıza yardımcı olabilir.

Kolesterol Nasıl Bir Hastalıktır?

Kolesterol kanda dolaşır ve kandaki kolesterol seviyesi yükseldikçe sağlık için risk de artar. Yüksek kolesterol, felç ve kalp hastalığı gibi daha yüksek kardiyovasküler hastalık riskini artırabilir. Bu nedenle de kolesterol seviyelerini kontrol ettirmek önemlidir. 

Kötü olan LDL kolesterol ve iyi olan HDL olmak üzere iki tür kolesterol bulunmaktadır.  Kötü kolesterolün çok yüksek olması veya HDL  seviyelerinin düşük olması, kalbi ve beyni besleyen atardamarların iç duvarlarında kolesterolün yavaş bir şekilde birikme riskini artırmaktadır. 

Kolesterol, atardamarların içinde kalın ve sert bir tortu oluşturmak için diğer maddelerle birleşebilir. Bu, arterlerin daha az esnek ve dar hale gelmesine sebep olur. Bu durum ateroskleroz olarak adlandırılır. Arterlerden birinde bir kan pıhtısı meydana gelir ve onu bloke ettiğinde, kalp krizi veya felce sebep olabilir. 

Yüksek kolesterol seviyeleri, kalp krizi, felç ve koroner kalp hastalığı için en önemli kontrol edilebilir risk faktörleri arasında yer alır. Ayrıca sigara içmek, yüksek tansiyon, ve şeker hastalığı da riski artırır. 

Kolesterol Yüksek Olursa Ne Olur?

Yüksek kolesterol kan damarlarında yağ birikmesine neden olur. Atardamarlarda çok fazla plak birikintisi varsa, bir plak alanı parçalanabilir. Bu, plak üzerinde bir kan pıhtısı oluşmasına sebep olabilir. Pıhtı yeterince büyürse, kalpteki atardamardan kan akışının çoğunu veya tamamını durdurabilir.

Oksijen açısından zengin kanın kalp kasına akışı kesilir veya bloke edilirse, göğüs ağrısı veya kalp krizine yol açabilir. 

Plak, beyninize ve uzuvlarınıza oksijen açısından zengin kan getiren atardamarlar ile birlikte vücuttaki diğer arterlerde de birikebilir. Bu durum karotis arter hastalığı, felç ve periferik arter hastalığı gibi sorunlar oluşturabilir. 

Yüksek kolesterol kalıtsal olabilir, ancak genellikle sağlıksız yaşam tarzından kaynaklanmaktadır. Bu da önlenebileceği ve tedavi edilebileceği anlamına gelir. Düzenli egzersiz, sağlıklı beslenme alışkanlıkları ve ilaçlar, kolesterolü düşürmede yardımcı olabilir. 

Kolesterol Yüksekliği Hangi Hastalıklara Yol Açar? 

Yüksek kolesterol kardiyovasküler hastalık riski ile ilişkilidir. Koroner kalp hastalığı, felç ve periferik vasküler hastalığı bunlardan bazılarıdır. Yüksek kolesterol ayrıca yüksek tansiyon ve diyabet ile bağlantılıdır. Kolesterol yüksekliğinin yol açtığı hastalıklar aşağıda verilmiştir.

Kolesterol ve Koroner Kalp Hastalığı: Yüksek kolesterol, kalp krizi ve ölüme yol açabilen koroner kalp hastalığına sebep olur. Kanda yüksek miktarda kolesterol bulunuyorsa, atardamarların duvarlarında birikebilir. Plak olarak adlandırılan bu birikim ise atardamarların sertleşmesi olan ateroskleroza sebep olur. Bu, kalp kasının bir kısmına kan akışını yavaşlatmaya neden olan kalbe kan getiren bazı atar damarların daralmasına yol açabilir. Bu, kalp kasının bir kısmına kan akışını yavaşlatır veya kolesterol plak parçaları koparak  kan akışını kısmen veya tamamen bloke eder. Kan akışı kesildiğinde anjina olarak adlandırılan göğüs ağrısına veya bir kan damarı tamamen tıkanmasıyla kalp krizine sebep olabilir.

Kolesterol ve İnme: Kolesterol plakları kan damarlarını kalbin içinde ve çevresinde dizmekle kalmaz, aynı zamanda beyne giden belirli arterleri de daraltmaya neden olur. Beyne kan taşıyan bir damar tamamen tıkadığında ise felç meydana gelebilir. 

Periferik Damar Hastalığı ve Yüksek Kolesterol: Kolesterol plağı, kalbin ve beynin yanı sıra bacaklarda ve vücudun diğer bölgelerinde semptomlara yol açabilir. Genellikle  bacaklarda ve ayaklarda görülür. 

Yüksek tansiyon: Hipertansiyon olarak da bilinen yüksek tansiyon, kolesterol seviyeleri ile ilişkilidir. Yüksek kolesterol, iltihaplanma ve kan damarlarını sıkılaştıran veya "daraltan" belirli hormonların salınmasına neden olabilir.  Bu da kan basıncının yükselmesine yol açar. Kan damarları bu şekilde hareket etmesine endotelyal disfonksiyon denir. 

Diyabet ve Yüksek Kolesterol: Diyabet, "iyi" HDL kolesterol ve "kötü" LDL kolesterol dengesinin bozulmasına katkıda bulunur. LDL parçacıkları, diyabetli kişilerde arterlere yapışma ve kan damarlarının duvarlarına daha kolay zarar verme eğilimindedir. Glikoz adı verilen bir şeker türü, lipoproteinlere yapışır. Şekerle kaplı olan LDL kanda daha uzun süre kalır ve plak oluşumuna yardımcı olabilir. Düşük HDL ve yüksek trigliserit düzeyleri diyabetli kişilerde, özellikle tip 2 diyabetlilerde daha yaygındır. Bu iki durum da kalp ve arter hastalıkları riskini artırır. 

Kolesterol Nasıl Düşer? 

Kolesterolün çok fazla yüksek olması damar sertliğine yol açarak kalp hastalığı ve felç riskine sebep olabilir. Yüksek kolesterol bazı alışkanlıklar ve ilaçlarla normal seviyelere indirilebilir. Burada amaç kötü kolesterol olan LDL'yi düşürmek ve iyi kolesterol olan HDL'yi yükseltmektir. Bu, yaşam tarzında değişiklik ile altı hafta sonra ortaya çıkmaya başlar ve üç ay sonra daha da artar. 

Ancak bu durum yalnızca yaşam tarzı değişiklikleri ile sağlanamayabilir. Ailenizde yüksek kolesterol öyküsü varsa, ilaç kullanmanız gerekebilir. Ancak düşük dozda ilaç kullanımı ile birlikte çeşitli tedbirler alınarak,   yan etki azaltılabilir. Aşağıda kolesterolü düşürmeye yardımcı olabilecek alışkanlıklar verilmiştir.

• Doymuş Yağlı Yiyeceklerden Uzak Durmak: Gıdalardan   alınan yağlar, doymuş (trans) yağlar veya doymamış yağlar olmak üzere iki ana grupta bulunur. Doymuş yağlar açısından yüksek gıdalar, kötü (LDL) kolesterolü yükseltir. Bu sebeple de kalp ve damar sağlığını korumak için doymuş yağ içeren gıdalardan ve hayvansal ürünlerden uzak durulması gereklidir. Kolesterolü en fazla artıran gıdalardan biri kırmızı ettir. Buna ek olarak, fast food, süt ve süt ürünleri, kremalı yiyecekler, margarinler, kızartmalar ve karbonhidrat açısından yüksek gıdalar kolesterolün yükselmesine yol açmaktadır.  

• Fazla kiloyu vermek: Fazla kiloya sahip kişilerin yaklaşık 10 kilogram vermesi,  LDL düzeyini % 8 oranında azaltmayı sağlayabilir. 

• Düzenli egzersiz yapmak: Haftada en az iki gün 30 dakikalık bir egzersiz rutini oluşturmak, iyi kolestrolü yükseltmeyi ve kötü kolestrolü düşürmeyi sağlar.  

• Baharat tüketmek: Sarımsak, karabiber, tarçın, kişniş ve zencefil gibi baharatlar kolesterolün düşmesine katkı sağlar.  

• Sigarayı bırakmak: Yapılan araştırmalara göre, sigarayı bırakan bireylerde zamanla iyi kolesterol seviyelerinin yükseldiği belirtilmiştir.

• Lif açısından zengin beslenmek: Yüksek lif içeren ve yağ oranı düşük yulaf ezmesi, elma, kuru erik ve fasulye gibi gıdalar, vücudun kolesterolü emmesini önleyerek kolesterolün düşmesinde rol oynarlar. Aynı zamanda lifli besinler daha uzun süre tok hissetmeyi sağlayarak abur cubur tüketimini engellerler. Ancak lif tüketiminde aşırıya kaçmamak önemlidir. Çok fazla lif tüketimi kramplara ve şişkinliğe neden olabilir.  

• Kabuklu kuruyemiş tüketmek: Kuruyemişlerde, kolesterolün emilmesini engelleyen maddeler bulunur.  

• Balık tüketmek: Haftada en az iki kez balık tüketmek, kolesterolü düşürmeye katkıda bulunur. Balıkta bulunan omega 3, kalp sağlığı ile birlikte kolesterol için de yararlıdır. 

• Zeytinyağı tüketmek: Tereyağı ve margarin yerine zeytinyağı tercih etmek, kötü kolesterolü % 15 oranında azaltmada etkilidir. 

• Stresten kaçınmak: Stres, kolesterolü yükselten faktörlerden biridir. Bu nedenle de daha sakin bir hayat yaşamak ve stresten kaçınmak, kolesterolü düşürmede rol oynar. 

• Alkol tüketimini azaltmak: Alkolün yanında tüketilen birçok yiyecek kolesterolü yükseltebilir. Aynı zamanda fazla alkol tüketimi yüksek tansiyon, kalp krizi ve felce yol açabilir. 

Total Kolesterol Nasıl Hesaplanır?

20 yaş üzerindeki bireylerin serum kolesterol düzeyi ölçülmeli ve normal bulunan kişilerin 5 yılda bir kontrol ettirmesi gerekir. Aynı zamanda kişilerin trigliserid ve HDL-Kolesterol düzeyleri de ölçülmelidir. Bu ölçümler ile LDL-kolesterol (LDL-K=Total kolesterol – (HDL-K + Trigliserid / 5) formülü ile hesaplanmaktadır. 

Kolesterol Kaç Ayda Bir Ölçülmeli?

Yaşa bağlı olarak kolesterol seviyesi de yükselmeye başlamaktadır. Bu sebeple uzmanlar, 20 yaşından sonra her 5 yılda bir, 40 yaşından sonra  ise her 1 ila 2 senede bir kolesterol ölçümü yaptırılmasını tavsiye etmektedir. 

Beslenme ile kontrol altında tutmaya çalışan yüksek kolesterole sahip kişiler ise yaşa olduğuna bağlı olmadan, her yıl kolesterol ölçümü yaptırmalıdır. Kolesterol ilacı kullanan kişilere ise doktorun isteği doğrultusunda genellikle her 6 ayda bir kolesterol ölçümü yaptırmalıdır. 

Kolesterol Kaç Olunca İlaç Kullanılır?

Kolesterol düzeyi çok yüksekse (total kolesterol 300 mg/dl) ve üzeri, LDL-kolesterol 190 mg/dl ve üzeri) ve diyet ile düşmüyorsa, ilaç kullanımına başlanmalıdır.  

Kolesterolü Yükselten Besinler Nelerdir? 

Uzmanlar, doymuş yağ oranı yüksek olan gıdaların sınırlandırılmasını veya bunların tüketiminden kaçınılmasını tavsiye etmektedir. Kolesterolü yükselten besinler şunlardır.

• Kızarmış yiyecekler: Derin yağda kızartılmış   yiyecekler kolesterol bakımından yüksektir ve bu gıdalardan mümkün olduğunca uzak durulmalıdır. Bunun nedeni, kalorilerinin yüksek olması ve kalp hastalığı riskini artırabilen ve sağlığa birçok yönden zarar verebilen trans yağlar içerebilmeleridir. Ayrıca, yüksek miktarda kızarmış yiyecek tüketimi, kalp hastalığı, obezite ve diyabet riskinin artması ile ilişkilidir. 

• Fast food: Fast food tüketmek, kalp hastalığı, diyabet ve obezite dahil olmak üzere çok sayıda kronik sağlık problemi için önemli bir risk faktörüdür. Aşırı fast food tüketmek, daha yüksek kolesterol, göbek yağı ve inflamasyon düzeyleri ve düzensiz kan şekeri riski ile bağlantılıdır. 

• İşlenmiş etler:  Sosis, domuz pastırması ve sosisli sandviç gibi işlenmiş etler, sınırlanması gereken yüksek kolesterol içeren gıdalardır. Bu gıdaların yüksek alımı, artan kalp hastalığı oranları ve kolon kanseri gibi belirli kanserler ile ilişkilidir. 

• Tatlılar: Kurabiye, kek, dondurma, hamur işleri ve diğer tatlılar, ilave şeker ve sağlıksız yağ içerirler. Aynı zamanda yüksek kalorileri ile birlikte kolesterol açısından da yüksektirler. Bu gıdaların sık tüketimi sağlığı olumsuz etkileyebilir ve zamanla kilo alımına yol açabilir. Araştırmalar, ilave şeker alımının obezite, diyabet, zihinsel gerileme, kalp hastalığı ve bazı kanserler türleriyle ilişkilendirmiştir.