Diyabet
Diyet Listesi

Diyabet hastalığı, pankreas adı verilen organın olması gereken düzeylerde insülin hormonunu üretememesi veya üretilen insülin hormonunun etkili bir şekilde kullanılamaması sonucunda oluşan kronik bir hastalıktır. İnsülin hormonunun görevi, vücuda alınan şekerin hücrelerin içine girmesine yardımcı olarak orada glikojen şeklinde depolanmasını sağlamaktır. Diyabet hastaları besinlerden aldıkları şekeri kullanamazlar ve bu durumda kan şekeri düzeylerinde artışlar görülür. Bu kan şekeri yüksekliği durumu uzun zamanlar sürerek birçok organda ve dokuda hasar meydana getirir.

Diyabet hastalığının tip 1 ve tip 2 olmak üzere 2 çeşidi vardır. Tip 1 diyabet, insüline bağlı gelişir; genellikle çocukluk çağında başlar ve vücutta yeterli miktarda insülin salgılanmaması ile kendini gösterir. Tip 2 diyabette vücutta insülin üretimi vardır ama hücrelerin insülin algılarını sağlayan mekanizmaları bozulduğu için hücrelere şeker girişi bu nedenle olmaz. Böylece şeker, kanda kalarak şeker seviyesini yükseltir. Diyabet tedavisinde ilk yapılacak şeyler; yaşam şekli değişiklikleri, doğru beslenme düzeni ve düzenli egzersizdir.

Diyabetli bir hasta için beslenme düzeni planlaması için şu başlıklar önemlidir; sağlıklı besinler seçmek ve tüketmek, uygun zamanlarda yemek ve gerekli miktarda besin almak.

Diyabet diyeti; diyabetik hastalarını zorlayacak ağır bir diyetten ziyade bu hastaların daha sağlıklı bir yaşam için yapması gereken bir yöntemdir. Farklı besin gruplarının uygun miktarlarda ve belirli öğün sayı ve saatlerine uyarak tüketilmesi önerilen besinlerin tüketilmesi ile oluşturulan ideal bir beslenme düzenidir.

Diyabetli bireylerin yeterli ve dengeli beslenmeyi öğrenmesi ve bunları günlük yaşamda uygulayarak alışkanlık haline getirmesi gerekir. Diyet ile kan şekeri kontrolünü sağlamak için sağlıklı beslenmeye dikkat edilmesi gerekir. Kan şekerini oluşturan asıl kaynak yiyeceklerdir ve bu nedenle sağlıklı beslenme diyabetin tedavisinde temel oluşturmaktadır.

Diyabet hastası olan kişiler diğer insanlardan farklı bir besin tüketmesi gerektiği veya bazı besinleri asla tüketmemesi gerektiği anlamına gelmez. Bu kişilerin beslenme anlamında yapması gereken; vücudun ihtiyacı olan besin değerlerini çeşitli yiyeceklerden karşılanması yönündedir. Yani aslında asıl yapılması gereken sağlıklı beslenmek ve bunu alışkanlık haline getirmek; yaşam tarzında yapılacak değişiklikler ile mevcut beslenme alışkanlıklarının sağlıklı beslenmeyi sağlayacak şekilde değişmesidir. Bunu yapmak için aceleci ve çok fazla kurallı şartlı olmamak daha faydalı olacaktır.

Sağlıklı bireylerde olduğu gibi diyabet hastalarının da ihtiyacı olan temel besin kaynakları bellidir. Bunlar; karbonhidrat, protein, yağ, vitamin, mineral ve posadır.

Bu diyette dikkat edilecek başka bir nokta; bir besinin ne kadar hızlı glikoza dönüştüğünü gösteren glisemik yüktür. Yüksek glisemik yüke sahip olan besinler, tüketilmeleri ile kan şekeri daha hızlı ani yükselttiği veya çok ani düşürdüğü için kan şekeri seviyelerinde dalgalanmalara ve bozulmalara sebep olur. Yani diyette seçilecek besinlerin önemi de son derece büyüktür.

Diyabet hastalarının tedavisinde dikkat edilmesi gereken noktalardan biri de ideal kiloda olmaktır. Kilo oranı fazla olduğu durumlarda kan şekeri seviyelerinde bir denge sağlanamayabilir.

Diyabet diyeti, diyabet hastalığına sahip olan kişiler için tedavinin temellerindendir. Bu diyetin asıl amacı kan şekeri seviyesini normal sınırlar içerisinde tutmaktır. Bu diyet ile birlikte vücut için gerekli olan besinlerin uygun zaman ve miktarlarda belirli bir denge içinde alınması, diyabet hastalığı için riskli durumlar olan ani şeker yükselmeleri veya ani şeker düşmelerini önleyerek kan şekeri seviyesinin kontrolünü sağlar. Böylece kısa veya uzun dönemde yüksek kan şekerinden kaynaklı gelişebilecek sağlık sorunlarının önüne geçilebilir veya geciktirilebilir

Diyabet diyetinin diyabetli bireylere uygulatılması ve öğretilmesi ile beraber bu kişiler; ana ve ara öğünlerde tüketecekleri karbonhidrat miktarını öğrenerek buna göre beslenir ve bu miktara göre besin seçimini nasıl yapacağını bilir. Evde kendisinin yapacağı ölçümler ile aldığı karbonhidrat miktarının kan şekeri üzerindeki etkisini görebilir.

Tedavisi insülin olan diyabetli bireyler de bu diyeti uygulama ve öğrenme yöntemi ile yeterli beslenmeyi sağlayarak öğün öncesi tüketeceği karbonhidrat miktarını bilir ve yapacağı insülin dozunu tüketeceği karbonhidrat miktarına uygun olarak ayarlayabilir.

Fazla kilolu veya obez olan diyabetli bireylerde hastalık daha ağır seyredebileceğinden kilo vermek önemlidir ve bu diyet ile bunun sağlanması da hedeflenir. Kilolu ve diyabetli bireylerin karbonhidrat sayımı yapması gerekir. Bunun yanında yağ sayımının yapması da son derece önemlidir. Ayrıca diyabetli bireylerde yüksek kan şekerinin yanı sıra sıklıkla kan kolesterol seviyeleri ile ilgili sorunu da görülebilmektedir. Diyabetli bireylerde bu durumun gerçekleşmesi için illaki fazla kilonun olmasına da gerek yoktur. Bu nedenle kan kolesterol seviyesi yüksek olan diyabetli bireylerin de öğün düzenlerine dikkat edilmesi gerekir ver gün içinde karbonhidrat ile yağ sayımı yapmaları gerekmektedir.

Diyabet diyeti, kan şekerini düzenlemenin yanı sıra sağlıklı bir beslenme düzenini de sağlar. Diyabet hastaları için son derece faydalı olan diyabet diyetinin özellikleri aşağıda listelenmiştir:

Diyabet diyetinde sabah kahvaltısı, öğle yemeği ve akşam yemeği olmak üzere 3 ana öğün vardır ve bu öğünlerin arasında ve gece yatmadan önce olmak üzere toplamda 3 ara öğün vardır ve bu da günde toplamda 6 öğün anlamına gelmektedir. Açlık hissi oluşmazsa dahi ara öğünler aksatılmadan yapılır ve doyduktan sonra yemek yemeye devam edilmeyecek şekilde bir düzene sahiptir. Öğünlerde tüketilen besin çeşitliliği az tutulmaz, her gün aynı besinler tüketilmez. Her gün farklı besin grubundan besinler tüketilir. Diyabet diyeti uygulayan özellikle tip 2 diyabet hastalarının 2 ila 3 saatte bir olacak şekilde bir beslenme düzeni oluşturur. Gün içinde tüketilecek olan besinlerin öğünlerde tüketilen gıdaların porsiyon ölçüsü azaltılıp gün içerisine yayılarak tüketilmesi sağlanır. Besinler sık sık ve az yeme şekli ile tüketilir. Günlük kalori dağılımı yaklaşık %55 karbonhidrat , %15 protein ve %30’u yağdan gelecek şekilde ayarlanır. Kan şekeri seviyesini hızlı bir şekilde yükselmesine neden olan şeker ve şeker içeren yiyeceklerin tüketimi azaltılır. Kan şekere seviyesinin yavaş yükselmesi veya düşmesini sağlamak için glisemik indeksi düşük besinler içerir. Her gün 2 ila 3 litre arası su tüketimi önerisi vardır.

Tip 1 Diyabet hastaları genellikle aşırı zayıftır ve kilo kaybına karşı önlemlerin alınması gerekir. Tip 2 Diyabetli bireylerde ise obezite daha yaygın görülebilir ve sağlığı tehdit ederek kan şeker dengesini bozabilir. Diyabet diyeti bu durumlar göz önünde bulundurularak uygulanmalıdır.

Diyabet diyeti uygulanacak hastaların kullandıkları şeker ilaçlarına uygun bir beslenme düzeni hazırlanmalıdır. Yaş, boy, cinsiyet gibi faktörler değerlendirilerek buna göre metabolizma hızı hesaplanmalı, bununla birlikte hastanın günlük fiziksel aktivitesi de değerlendirilerek yaktığı kalori hesaplanmalıdır.

Diyabet diyeti uygulanırken kilo vermek için çok düşük kalori içeren diyabet diyet listesi uygulamamalıdır. Aynı zamanda diyabet diyeti listesinden karbonhidrat çıkarılmaması gerekir. Hazırlanan diyabet diyet listesi 3 ana öğün ve 3 ara öğün şeklinde hazırlanmalıdır. Ara öğünlerde taze meyve, kuruyemiş, ayran, peynir, galeta veya süt gibi gıdalar tüketilebilir.

Diyabetik diyet listesi sağlıklı ve glisemik indeksi düşük besinler ile oluşturulur.

Diyabet diyetinde ‘diyabet beslenme piramidi’ isimli görsel metot da kullanılabilir. Bu sayede öğünler daha kolay ve sağlıklı besinler ile hazırlanabilir.

Bu piramit 6 yiyecek grubu altında toplanmıştır. Piramidin temeli olan 1. basamağı ‘tahıllar ve baklagiller’ grubu oluşturur ve en geniş bölümü kapsamaktadır. Bu basamakta yer alan besinler; tahıllar, kurubaklagiller, pirinç, patates gibi nişastalı gıdalardır ve bu gıdalar öğünlerde tüketilmesi gereken temel besinlerdir.

2. basamakta ‘sebze ve meyve grubu’ yer alır. Bu basamak posa, vitamin ve minerallerin kaynağıdır. Günlük beslenme planında tüketilmesi tavsiye edilen sebze miktarı 3 ila 5 porsiyon ve meyve miktarı ise 3 ila 4 porsiyon şeklindedir.

3. basamakta ‘süt ve süt ürünleri grubu’ ile birlikte ‘et ve balık’ grubu adı altında hayvansal yiyecekler yer alır. 1. ve 2. basamağa kıyasla daha az bir yer kaplamaktadır. Bu basamaktaki her iki besin grubunda bulunan gıdalar kolesterol, kalori ve doymuş yağ olmak üzere yağ içeriğinden ve bunun yanı sıra protein içeriği bakımından zenginlerdir. Yine bu iki besin grubunun da her birinin günlük 2 ila 3 porsiyon tüketilmesi önerilmektedir. Süt ve süt ürünleri grubunda düşük yağlı veya yağsız olarak 1 bardak süt veya 1 porsiyon yoğurt tüketimi önem arz etmektedir. Et ve balık grubunda ise yağsız ve derisiz etlerin tercih edilmesi öneriliyor.

Piramidin tepesinde yer alan 4. basamakta ise katı yağlar, sıvı yağlar ve kabuklu yemişler’ grubu ile birlikte şekerli gıdalar ile alkollü içecekler bulunur, en az yer kaplayan basamak da burasıdır. Yani burada bulunan besinler, diyabetik diyet ve sağlıklı bir beslenme düzeninde en az bulunması gereken gıdalardır. Bu nedenle önerilen porsiyon seviyeleri diye bir ölçüleri de yoktur. Bu besinler ne kadar az tüketilirse o kadar iyi olacak demektir. Ancak yağ ihtiyacını karşılamak adına 1 tatlı kaşığı kadar yağ veya 4 ila 6 tane fındık tüketimi önerilir. Şeker ihtiyacını karşılamak adına 2 ila 3 adet bisküvi veya 1 top dondurma tüketilebilir.

Bu piramit düzenine göre bir öğün şu şekilde hazırlanır; bu 6 basamakta bulunan besin gruplarından 4 veya 5 farklı grup seçilerek buradaki besinler bir araya getirilir. Böylece her gün ve her öğün aynı besinlerin tüketilmesi de önlenebilir.

Günümüzde diyabet hastası olan ve olmayan bireylere önerilen sağlıklı beslenme düzenleri birbirlerinden çok da farklı değildir. Diyabet hastalığı olan kişilerin temel besin öğelerine olan ihtiyaç seviyeleri değişmez. Diyabetik diyet ile enerji ve besin öğesi ihtiyacının yeterli ve dengeli şekilde sağlanır ve besin çeşitliliği de göz önünde bulundurularak besin listesi hazırlanır. Bu listedeki besinlerin belirli bir miktarlarda, az az ve sık sık tüketilmesi önemli bir noktadır. Diyabet diyetinde tüketilmesi gereken besinler aşağıda listelenmiştir:

Et Süt* Yoğurt* Peynir* Yumurta Kurubaklagiller; fasulye, nohut, bezelye ve mercimek gibi Tam tahıllar; yulaf gibi Sebzeler; ıspanak, havuç, lahana, brokoli, bezelye, enginar gibi Meyveler; elma, armut, erik, şeftali gibi Kuruyemişler; fındık, ceviz gibi Balık; somon, uskumru, ton balığı ve sardalya gibi Sağlıklı yağlar; badem, ceviz, zeytinyağı, fındık yağı, fıstık yağı ve avokado yağı gibi *Süt ve süt ürünlerinin az yağlı tüketilmesi önerilir.

Diyabet diyetinde tüketilecek bazı yiyecek ve içecekler, vücutta hızlı ve ani bir şekilde kan şeker seviyelerinde yükselmelere neden olabileceğinden tüketilmeleri çok önerilmez. Bu ürünler ya çok az miktarlarda ya da hiç tüketilmemelidir. Diyabet diyetinde tüketilmemesi gereken besinler aşağıda listelenmiştir:

Şeker; beyaz şeker, rafine şeker, şekerli içecekler Beyaz unla yapılmış ekmek, makarna, pasta ve tatlılar, kurabiyeler, kekler Pirinç Reçel Marmelat Pekmez Bal Çikolata Dondurma Helva Patlamış mısır Kavun ve ananas gibi yüksek şeker içeren meyveleri Sosis, salam gibi işlenmiş et ürünleri Margarin Tuz (Diyabet hastaları için 1 çay kaşığından fazla tüketilmesi önerilmez.) Hazır meyve suları Patates, patates püresi ve patates kızartması Mısır Cips Kraker Mısır gevreği

Diyabet diyeti uygulanırken dikkat edilmesi gereken bazı kurallar vardır. Bu kuralların çoğu diyabet olmayan kişilerin dahi sağlıklı yaşam adına yapması gereken tavsiyelerden oluşmaktadır. Bilinmesi gereken en önemli şey belki de diyabet hastalarında şekerin tamamıyla kesilmesinin yanlış olduğunun bilinmesidir. Burada yapılacak en doğru şey bazı besin değerlerinin alımının kesilmesi değil, kısıtlanması yönünde olmalıdır. Özellikle yağ ve karbonhidrat…

Günlük yağ alımının kısıtlanması, daha az yağ tüketilmesi gerekir. Zeytinyağı dâhil tüm yağların tüketiminin azalması ile enerji tüketimi ve obezite riski azaltılmış olunur. Tüketilen karbonhidrat ve yağ miktarlarının azaltılması önerilse de yeterli miktarlarda tüketilmedikleri takdirde vücutta bazı sıkıntılar oluşabilmektedir. Vücutta enerji kaynağı olarak karbonhidrat ve yağ kullanılmazsa bu ihtiyaç proteinden karşılanır, bu istenmeyen bir durumdur.

Bunun dışında diyabet diyetinde sebze, meyve ve lifli gıdalar daha çok tüketilmelidir. Özellikle sebze ve meyveler içerdikleri vitamin, mineral ve lif bakımından zengin olması nedeni ile tüketilmesi önemli besinlerdir.

Diyabet diyetinde tuzun azaltılması gerekmektedir. Fazla tuz böbrekte glikozun süzülmesi ile ilgili sıkıntılar oluşturabilir.

Günlük yapılan fizik aktivite ve vücut ağırlığına göre düzenlenen gıda alımının dengelenmesi son derece önemlidir.

Alkol tüketimi yapılacaksa önce alkolün diyabet tedavisi üzerindeki etkisinin öğrenilmesi gerekmektedir.

Tatlı isteği oluştuğu zamanlarda yüksek şeker içeren sağlıksız besinler yerine meyve, yoğurt ve suya tarçın eklemek gibi alternatifler kullanılmalı.

Eti pişirmeden önce üzerindeki yağları ve derileri alınmalıdır. Pişirme tekniği olarak ızgara ve fırında pişirme tercih edilmeli, kızartma yöntemi uygulanmamalı.

Kahvaltı yapılması gereken önemli öğünlerdendir, atlanmamalı. Her gün ara ve ana öğün saatleri aynı saatlerde yapılmalıdır. Ana öğünlerinde mutlaka bir kalsiyum kaynağı tüketimi yapılmalıdır. Her öğünde az yağlı olacak şekilde yoğurt veya ayran tüketimi yapılması önerilir.

Ara öğünlerde ve atıştırmalık olarak badem, ceviz gibi kuruyemişler tercih edilmeli. Yemekler fazla çiğnenmeli ve yavaş tüketilmeli.

Uykusuzluk ve stres diyeti zorlaştırır ve kilo alımını kolaylaştırır, bunun için bu etkenlerin düzene sokulması önemlidir.

Diyabet diyetinde tavsiye edilen süre en az 1 aydır ve bunun üstündeki sürelerde yapılması önerilir.

Diyabet kronik bir hastalık olduğundan ve diyabet diyeti daha çok sağlıklı bir hayat üzerine kurulu olduğundan diyabet olan kişilerin bu diyeti bir yaşam tarzı haline getirmesi gerekir.

Hayır, diyabet diyeti zor değil aksine uygulanması oldukça kolay bir diyet olarak bilinir. Diyabet diyeti kısıtlayıcı bir diyet değildir. Tam tersi içerdiği zengin besin değerlerine bakıldığında son derece besleyici, düşük yağ ve düşük karbonhidrat içeren bir besin listesine sahiptir. Öğünlerde meyve, sebze ve tam tahıllı gıdalar gibi son derece önemli besinlerin bulunması ise aslında ne kadar sağlıklı bir beslenme planı olduğunu gösterir.

Diyabeti diyetinin söylenebilecek ilk faydası; diyabette ciddi sıkıntılara neden olan ani ve hızlı kan şeker düzeylerinin düşüşleri ve bunun sonucu olarak vücut dokularının zarar görmesini önlemesi olacaktır. Doğru ve düzenli yapılan diyabet diyeti iyi bir kan şekeri kontrolü sağlayarak bu dalgalanmaların önüne geçer. Kan şekerinin normal düzeylerde tutulmasını sağlayarak aslında diyabetle ilişkisi olan, diyabetin neden olabileceği hastalıkların önüne geçebilir. Bu hastalıklar; kalp hastalığı, inme, böbrek ve göz hastalığı, sinir hasarı ile ilgilidir ve bu diyet ile bu hastalıklarla alakalı komplikasyonlarının gelişme riskini azaltılabilir. Bu diyet kan şekeri seviyesi yanı sıra kan kolesterol düzeyindeki yükselmeyi de azaltır.

Diyabetik diyetin küçük öğünler halinde yemek yenilmesi gibi son derece düzenli bir yapısının olması ve listesinde bulunan sağlıklı besinler sayesinde fazla kalori alınmasını engelleyerek kilo vermeye yardımcı olduğu bilinen bir gerçektir. Özellikle en çok dikkat edilen noktalardan biri olan glisemik indeksi düşük besinlerin bu diyeti oluşturması da sağlıklı bir şekilde kilo vermeyi ciddi derecede destekler. Bu diyetin uygulanması ile ayda 2 ila 4 kilo verilebilir, bu değerler sağlıklı olan rakamlardır. Daha hızlı kilo vermeye çalışmak sık yaşanacak kan şekerleri seviyelerinde dalgalanmalara sebebiyet verebilir.

Diyabet diyeti ile ilgili diyetisyenin yorumu şu şekildedir:

‘’Tip 1 veya tip 2 diyabet bireylerin hayat biçimi haline getirmesi gereken beslenme modelidir. Aynı şekilde insülin direnciniz yüksekse ya da kalitesiz karbonhidrat kaynaklarını fazlasıyla tüketiyorsanız kilo yönetimi sürecinde bu beslenme modelini kullanabilirsiniz.’’